Een draad en een schommelbank

Anne Tyler,
A Spool of Blue Thread (VS 2015) 
Roman, 358 pp.
Nederlandse titel: De blauwe draad


Het is niet bepaald een originele observatie, maar daarom niet minder waar: Anne Tyler doet in veel opzichten aan Jane Austen denken en dat is ongetwijfeld één van de redenen dat ze al jaren één van mijn favoriete schrijvers is. Haar boeken zijn niet groots en meeslepend, haar personages leiden hele gewone, kleine leventjes en de verhalen zijn bedrieglijk eenvoudig. Maar intussen herbergen ze wel een ontzettend scherp psychologisch inzicht, geven ze blijk van groot observatievermogen, hebben ze subtiele humor en beschikken ze over veel meer complexiteit dan een oppervlakkige lezing doet vermoeden. Zoals je Jane Austen als veredelde chick lit kunt lezen, zo kun je Anne Tylers boeken lezen als simpele familieverhalen waarin niks bijzonders gebeurt - alleen misken je dan wel haar enorme literaire talent.

Bijzonder
Niet elke roman Anne Tyler is natuurlijk even goed; niemand kan aan de lopende band meesterwerken produceren. Maar A Spool of Blue Thread is in een prachtig oeuvre één van de betere en heel erg de moeite waard. Het gaat over een familie in Baltimore, waar al Tylers boeken zich afspelen, en het is zelfs een echte een familiesage, compleet met voorouderlijk huis en dynastie. Tenminste zo ziet vooral de familie zelf het, want in werkelijkheid kwamen ze recentelijk uit het niets, zitten ze nog maar sinds de jaren twintig in Baltimore en behoren ze nu niet direct tot de elite. Maar opa klom  uiteindelijk op tot een redelijk succesvolle aannemer, zijn zoon heeft het ook best goed gedaan en twee van de kleinkinderen hebben het bouwbedrijf voortgezet en het lijkt nu net alsof de Whitshanks een oude Baltimorese familie zijn.Vooral voor henzelf, zoals ik al zei.

There was nothing remarkable about the Whitshanks. None of them was famous. None of them could claim exceptional intelligence. And in looks, thery were no more than average ... But like most families, they imagined they were special.

Maar ze zijn niet irritant streberig (tenminste de meesten niet), gewoon trots op hun familie. Er is eigenlijk niets bijzonders aan die familie en juist daarom zijn ze zo herkenbaar, want vindt niet bijna iedereen zichzelf bijzonder zonder het te zijn?

American Dream
Het hart van de roman is Abby, vrouw van zoon Red, moeder van vier volwassen kinderen, en gepensioneerd maatschappelijk werker die altijd maar kneusjes opvangt. De drie oudste kinderen hebben hun levens netjes voor elkaar, maar Denny is een buitenbeentje, altijd al geweest. Nooit een vaste baan, nooit een vaste relatie, nooit een vaste verblijfplaats, maar wel ineens een baby in aantocht. Er wordt dus plotseling getrouwd:

The bride, whose name was Carla, wore a spaghetti-strapped maternity dress that barely covered her underwear. She was clearly older than Denny (who was twenty-two at the time, way too young to think of marrying). Her rough mat of hair was dyed a uniform dense brown, like a dead thing lying on her head, and her blue-glass-bead eyes had a hard look.

Dat wordt dus niks. Maar de rest van de familie is op zeer bescheiden schaal de belichaming van de American Dream. Die hebben ze vooral bereikt door hard te werken, maar in de eigen familie-mythologie is het geduld dat hen succes heeft gebracht, geduld waardoor ze het huis verwierven dat grootvader voor iemand anders bouwde en dat hij pas na lange jaren zelf in staat was te kopen.

De kracht van de kleine dingen
Die bescheiden schaal is wat de Whitshanks sympathiek en meeleefbaar maakt, en de milde ironie waar Tyler ze mee behandelt doet het wat dat betreft ook goed. Abby heeft haar irritante do-gooders-trekjes, maar ze is wel echt betrokken. Red is niet goed in emoties, maar als hij als oude man naar een begrafenis gaat in een hippy-shirt, omdat hij daar ooit in getrouwd is, moet je eerst heel erg om hem lachen en vind je hem daarna heel erg lief. Denny, de drifter, komt op onverwachte momenten ineens zorgzaam uit de hoek, maar zal nooit echt veranderen. De kracht van het boek zit hem daarnaast in de details (een spoeltje met blauw naaigaren bijvoorbeeld), die niet meteen overduidelijk symbolisch zijn, maar als je er even bij stil staat allemaal vorm, betekenis en diepte aan het verhaal geven. De andere sterke zet van Tyler is de opbouw van het verhaal. Je leert eerst uitgebreid de familie van Red en Abby kennen en als je denkt dat je ze kent, gaat Tyler helemaal terug naar het begin, naar de ouders van Red en vervolgens naar de dag dat Abby verliefd werd op Red, en verschuift je perspectief bijna onmerkbaar. Ook ga je stilstaan bij de vraag wat nu een gelukkig huwelijk is en wat een goed leven eigenlijk inhoudt.

Boomstronk
Je krijgt als lezer verschillende perspectieven op het verhaal: de trotse, optimistische blik van de familie zelf, de ironische van de schrijver, en tenslotte de eigen blik, die je zelf moet construeren met behulp van de op het oog onbelangrijke, maar in werkelijkheid veelzeggende details die Tyler geeft. Zo krijgt een schommelbank een hele grote lading en wordt de stronk van een pas gevelde boom  onverwacht de aanleiding voor een poëtisch en romantisch moment. Nooit is die lading of symboliek voor de hand liggend, altijd is ze origineel en toch precies goed getroffen.

Dit was weer zo'n Tylerboek dat ik met tegenzin uitlas, omdat ik helemaal geen afscheid wilde nemen van de Whitshanks. Zonder het in de gaten te hebben was ik aan hen gehecht geraakt en was ik van hen gaan houden. Ze zijn op zo'n rake wijze herkenbaar (compleet met al die stomme, ergerlijke trekjes die je zelf ook hebt, maar die je nog niet tot een slecht mens maken) dat ik me helemaal thuis was gaan voelen en het na het dichtklappen van het boek voelde alsof ik uit huis was gezet.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.