Vislucht en wierook

Didier Decoin,
Vissen voor de Keizer (Frankrijk 2017)
Vertaald uit het Frans door Martine Woudt.
Oorspronkelijke titel: Le bureau des jardins et des étangs
Roman, 320 pp.


De meningen zullen ongetwijfeld uiteenlopen, maar zelf vind ik besprekingen van het type samenvattinkje-meninkje tamelijk nutteloos. Het internet puilt er van uit, dus je komt ze ongetwijfeld regelmatig tegen: de blogger of Amazonklant vertelt in een stuk of drie zinnen het verhaaltje wat na en besluit met iets in de trant van "Dit is een prachtig boek" of "Don't waste your money". Hoe de lezer tot die conclusie is gekomen, wat de sterke of zwakke punten van het boek zijn, niets van dat alles. Hooguit een opmerking als "Het is geweldig geschreven" of "This is badly written". Alleen weten we dan nog steeds niks, want in wat voor opzicht is het dan slecht of geweldig geschreven? Daar denken verschillende mensen heel verschillend over; dat zijn geen absolute waarden. Zo'n bespreking is dus alleen nuttig als je bereid bent om klakkeloos op de aanraders en afraders van bepaalde lezers af te gaan. Daar is niks op tegen, maar ik wil graag zelf kunnen beslissen wat ik wel of niet de moeite waard vind, en daarvoor is het fijn als de bespreker zijn oordeel toelicht en (ook niet onbelangrijk) ruimte laat voor andere oordelen. Zo kwam het dus dat, toen Jacqueline (een van mijn favoriete boekbloggers) een tijdje terug uiteenzette waarom ze dit boek van Didier Decoin vond tegen vallen, ik daaruit afleidde dat het waarschijnlijk juist wel wat voor mij was. En dat bleek nog te kloppen ook. Dat was dus een zinnige, afgewogen bespreking, precies zoals ik ze graag lees.

Arme vissersvrouw
Ik sloeg allereerst aan op de begrippen 'Japan' en 'middeleeuwen', allebei onderwerpen die mijn warme belangstelling hebben. Dus, een historische roman die in twaalfde-eeuws Japan speelt? Aanschaffen die hap en lezen maar. Daarna was het de vraag of het verhaal over een arme vissersweduwe mij zou kunnen boeien, hoe het geschreven was (rechttoe-rechtaan, met verve, knullig?) en hoe gelaagd de roman zou zijn (was hij voorspelbaar en oppervlakkig of was er interessante thematiek, ruimte voor ambiguïteit, mooie symboliek, een onverwacht einde?).

Hachelijke onderneming
Laat ik eerst vaststellen dat Decoin voorbeeldig schrijft. In de aanbeveling van de uitgever staat al dat dit poëtische boek "alle zintuigen prikkelt" en dat klopt. Decoin weet hoe hij door beelden, geuren en fysieke gevoelens de wereld van middeleeuws Japan tot leven moet brengen. Wat dat betreft is dit een model voor een cursus creatief schrijven. Het verhaal en de personages konden mij ook meteen boeien. Het begint met een arme karpervisser in de provincie die zo bedreven in zijn vak is, dat hij de mooiste karpers van het land weet te vangen en de vissen voor de keizerlijke vijvers levert, een dienst waar ook de rest van het dorp ruimschoots van meeprofiteert. Maar al snel gebeurt er een tragisch ongeluk. De visser komt om en zijn jonge weduwe moet nu op stap om zijn laatste karpers naar de verre hoofdstad Heiankyo (het huidige Kyoto) te brengen. Een lange reis wacht haar, en een hachelijke onderneming. Miyuki is nog nooit buiten haar dorp geweest, er zijn piraten actief op de weg naar Heiankyo en het lopen door de bergwouden met een stok met daaraan vier grote manden is moeilijk en zwaar. De karpers mogen niet ontsnappen, ze moeten steeds genoeg vers water en voedsel krijgen, ze mogen niet gestolen worden.

Vanzelfsprekende sensualiteit
Ik vond het heel bijzonder om te lezen wat er allemaal komt kijken bij het verzorgen van karpers en hoe serieus Miyuki haar taak neemt en hoe groot de beroepseer van haar man was. Ontroerend was het om over hun huwelijk te lezen, hun liefde, hun kameraadschap, de vanzelfsprekende sensualiteit. En boeiend was de shintoïstische begeestering waarmee het Japanse landschap van doortrokken was (en nog steeds is, voor veel Japanners). Decoin heeft zich op bewonderenswaardige wijze verdiept in het twaalfde-eeuwse Japan. Het is een wereld waar ik niks van wist, maar zoals hij door de schrijver  werd opgeroepen kwam hij op mij in ieder geval helemaal levensecht over. Decoin gebruikt sprekende details, waarbij het niet voelde alsof hij zijn historische kennis aan mij opdrong, maar mij er op verleidelijke wijze in meenam, er in onderdompelde.

Aards of gekunsteld
Halverwege het verhaal, als Miyuki al een eind onderweg is, wisselt het perspectief vrij plotseling. Ineens zijn we in Heiankyo, bij het hoofd van de Dienst Tuinen en Vijvers, de hoge beambte die namens de Keizer de karpers in ontvangst zal nemen. Ineens zitten we in een volstrekt andere wereld, niet de aardse, dichtbij de natuur staande van Miyaki, maar de gekunstelde, verfijnde wereld van het keizerlijk hof.

Hofdame uit de tijd waarin dit boek speelt (bron)

Even laat Decoin de twee werelden (die van Miyuki en die van het hof) samenkomen, namelijk in een wedstrijd waarin de net aangetreden keizer met zijn hovelingen strijdt om de vraag wie het beste in wierookgeuren het beeld van een jonge vrouw die in de mist over een brug in een tuin loopt kan oproepen. De wierook symboliseert hier de verfijnde elementen lucht en vuur, terwijl Miyuki, die naar vissen en rivierwater en modder ruikt, de elementen aarde en water vertegenwoordigt. Miyuki's rol in de wedstrijd is net zo vluchtig als de wierook, maar wel essentieel. Zij ruikt naar het leven zelf en maakt daarmee één moment lang het artificiële hofleven compleet - zonder dat de meeste aanwezigen zich dat overigens realiseren. De hovelingen vergeten haar vervolgens meteen weer, maar Decoin heeft in ieder geval aan de lezer laten zien dat vissen en rivieren en wouden net zo poëtisch kunnen zijn als de meest hoogstaande hofkunst.

Vluchtigheid
Het einde is onverwacht en stemt tot nadenken. Ik wist niet onmiddellijk wat ik er mee aan moest, maar daar houd ik wel van. En uiteindelijk verbeeldt de manier waarop het boek eindigt volgens mij een facet van vluchtigheid, waarmee meteen één van de thema's van het boek duidelijk wordt. Wat me ook beviel is dat Decoin van zijn heldin geen proto-feministe met moderne ideeën heeft gemaakt, maar (voor zover ik dat tenminste kan beoordelen) een vrouw die gevormd is door haar eigen tijd en haar eigen omgeving. Vooral dat laatste element vond ik fraai verwerkt in de persoonlijkheid van Miyuki. Decoin heeft zijn hoofdpersoon wel geïdealiseerd, maar ik vond het geen zoete idealisering, eerder een poëtische idealisering die klopt binnen het verhaal. Dus Jacqueline, bedankt voor je informatieve bespreking. Ik heb er weer een mooie leeservaring bij. Soms werkt iets voor de ene lezer wel en voor de andere gewoonweg helemaal niet.
________________________________________________________________________________

Hebben jullie ook wel eens naar aanleiding van een negatieve bespreking een boek toch gelezen en er vervolgens van genoten? Ik ben heel benieuwd.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.