Spiegelingen en bespiegelingen

Gaito Gazdanov,
The Spectre of Alexander Wolf (Rusland 1947-48)
Uit het Russisch vertaald door Bryan Karetnyk
Nederlandse titel: Het fantoom van Alexander Wolf
Roman, 192 pp.


Het klinkt als een thriller. In de tijd van de Russische Burgeroorlog schoot de verteller als zestienjarige een tegenstander dood en vluchtte weg op het witte paard van de dode - een traumatische gebeurtenis die nog steeds zijn leven overschaduwt. Vele jaren later in Parijs, waar hij als freelance journalist werkt, stuit deze man op een boek van de Engelse schrijver Alexander Wolf, waarin in één van de verhalen wordt beschreven hoe de hoofdpersoon wordt neergeschoten door een jonge jongen, die vervolgens op zijn witte paard weg galoppeert. Alle details kloppen. Er waren geen getuigen. Er is maar één conclusie mogelijk: de tegenstander met het witte paard heeft het schot overleefd en is schrijver geworden. Maar pogingen om met de auteur in contact te komen lopen op niks uit en hij kan de bruut uit de traumatische confrontatie moeilijk rijmen met de sensitief geschreven verhalen uit het boek. Dan ontmoet hij Yelena, een raadselachtige Russin met een verleden vol minnaars, waarvan de verteller de laatste wordt. Er ontstaat een hartstochtelijke liefdesrelatie en de verteller is eindelijk gelukkig. Totdat er wederom een traumatische confrontatie volgt en het verhaal terug komt bij het begin. Onontkoombaar.

Existentiële melancholie
Gajto Gazdanov was net als zijn hoofdpersoon op zeer jonge leeftijd strijder in het Witte Leger in de Russische Burgeroorlog en vertrok daarna evenals hij via allerlei omzwervingen naar Parijs, waar hij  onder meer de kost verdiende als taxichauffeur. Hij lijkt er niet erg gelukkig geweest te zijn, want Alexander Wolf zit vol existentiële melancholie die sterk overkomt als die van de banneling, de ontheemde.

De dood is een constante metgezel van de verteller. Hij is weliswaar als overwinnaar uit de confrontatie met de ander gekomen, maar heeft het gevoel dat hij niet meer bij de levenden hoort:

In some prisons, the prisoners are released into the town for a day or two on their word of honour. They dress like everyone else, they are free to dine in a restaurant or visit a theatre. But they’re still different, aren’t they? I’ve been let out for a certain time, but I can neither think nor live as everyone else does, because I know what awaits me.

Zelfs in zijn liefde voor Yelena, die hem zo gelukkig maakt, zit een element van de dood: "her irresistible magnetism lay, I think, in the vague sense that close relations with her required some sort of irrevocably destructive effort".

Destructief en creatief
Hij kan zich bovendien maar niet onttrekken aan het idee dat hij erfelijk belast is door zijn gewelddadige voorouders en dat het doden hem in het bloed zit. Alexander Wolf en zijn fantoom zijn de onwelkome geheugensteuntjes dat gewelddadigheid en moord zijn noodlot zijn en dat geluk een illusie is. Hij en Alexander Wolf zijn met elkaar verweven, misschien wel twee kanten van één en dezelfde medaille. Allebei met een moordzuchtige kant en een kunstzinnige kant. Destructief en creatief. De een op een wit paard, de ander op een zwart paard. Voor allebei de mannen zal blijken dat de noodlottige ontmoeting op de Russische steppe hun houding jegens het leven onafwendbaar heeft veranderd.

De inspiratie
Het verhaal uit de bundel van Alexander Wolf waarin deze ontmoeting wordt gefictionaliseerd heeft als motto een regel van Edgar Allan Poe: "Beneath me lay my corpse, with the arrow in my temple". Deze verwijzing is belangrijk, maar alleen te begrijpen als je het werk van Poe kent. De zin zelf  is trouwens niet de sleutel (alhoewel toepasselijk), want hij komt uit een minder bekend kort verhaal. Het is een ander verhaal van Poe dat volgens mij Gazdanov duidelijk heeft geïnspireerd tot deze roman, namelijk 'William Wilson' (1839), waarin een verteller en zijn dubbelganger de twee kanten van één persoonlijkheid symboliseren, en de verteller van mening is dat hij een gewelddadige inslag heeft geërfd van zijn ouders en zijn slechte kant daardoor niet in bedwang kan houden.

Het is interessant hoe Gajtanov een Amerikaans verhaal van Poe met een typisch Engelse gothic setting heeft gebruikt als inspiratie voor een roman vol Russische melancholie, existentiële bespiegelingen en jaren-dertig pessimisme in Parijs. Een thriller is het dus niet echt, wel een verhaal over de verwevenheid van levens, noodlot en spiegelingen.
_________________________________

 Lees hier wat Bettina van dit boek vond.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.