Oude paden en nieuwe poëzie

Robert MacFarlane,
The Old Ways: A Journey on Foot (GB 2012)
Reisverhaal, 374 pp.
Nederlandse titel: De oude wegen: een voetreis


Een boek afbranden is een makkie. Gewoon flink hakken en even later is er lekker niks meer van het boek over. Het is helaas veel moeilijker om over te brengen hoe schitterend een boek is. Mijn stukje over The Old Ways zal de schrijver nooit recht kunnen doen en zal altijd knullig bij het origineel afsteken. Ik kan natuurlijk gewoon zeggen dat iedereen het moet lezen, en het daarbij laten, maar het lijkt me toch beter om de lezer dat zelf te laten beslissen, want geen enkele boek is voor iedereen. Ook dit juweeltje krijgt 1-ster-recensies van lezers op Amazon. Daaronder is natuurlijk weer de onvermijdelijke "Don't waste your time" (en dat is letterlijk de hele bespreking), maar ook eentje die desondanks de spijker op de kop slaat: "I love travel books and was greatly disappointed with this book. I found this book to be exceptionally boring. I was expecting interesting facts, not poetry." Dat is een eerlijke, nuttige mening, die precies aangeeft wat de reisverhalen in dit boek zijn: geen collectie van weetjes en anekdotes, maar je reinste poëzie.

Landschap van de Engelse kunstenaar Eric Ravillious
(1903-1942) die net als de schrijver gefascineerd
was door de paden in het kalklandschap van Zuid-Engeland

Wandelen als een manier van voelen, zijn en kennen
Het is geen poëzie in de letterlijke zin van het woord. MacFarlane schrijft gewoon proza, maar zijn meditaties over de landschappen waar hij doorloopt, leveren een prachtig poëtisch geheel op. Metaforen zijn belangrijker, want veelzeggender, dan slechts beschrijvingen - ook al zijn die vaak schitterend. Terwijl hij wandelt, langs eeuwenoude paden in Engeland en Schotland, in Palestina, Spanje en Tibet, laat hij het landschap zodanig op zich inwerken dat hij er door veranderd wordt. Dat is de wisselwerking met de natuur van iemand die daar gevoelig voor is en er open voor staat. Zo'n wandelaar laat niet alleen voetafdrukken na, maar laat het landschap ook een impressie maken in zijn eigen ziel: "walking as enabling sight and thought rather than encouraging retreat and escape; paths as offering not only means of traversing space, but also ways of feeling, being and knowing."

Inspiratie
MacFarlanes grote inspiratie is de dichter Edward Thomas, die sneuvelde in de Eerste Wereldoorlog, en voor wie wandelen in de natuur een noodzaak was om zijn depressies enigszins in bedwang te houden. Hier is een heel mooi subtiel kort gedicht van hem, dat ik hier aantrof, en dat precies de sensitiviteit voor de natuur weergeeft die MacFarlane zo aanspreekt en die hij zelf ook heeft:

Over the land freckled with snow half-thawed
The speculating rooks at their nests cawed
And saw from elm-tops, delicate as flowers of grass,
What we below could not see, Winter pass.

MacFarlane begint en eindigt met Edward Thomas, net als een wandeling die vanuit huis begint en er ook weer terugkeert, maar in de tussentijd ontmoet hij ook veel levende kunstenaars en schrijvers, die soms samen met hem wandelen, maar hem in ieder geval altijd het landschap op een nieuwe manier laten zien en ondergaan.

Zeewegen en oude verhalen
Dat landschap kan trouwens ook een 'zeeschap' zijn, want de afgelegen eilanden ten noorden van Schotland kennen stokoude zeewegen die hun eigen verhalen opleveren. "Sea roads are dissolving paths whose passage leaves no trace beyond a wake, a brief turbulence astern. They survive as convention, tradition, as a sequence of coordinates, as a series of waymarks, as dotted lines on charts, and as stories and songs." De Schotse zeeman/dichter in wiens boot MacFarlane deze zeewegen aflegt heeft veel van die oude verhalen getraceerd en op die manier een stukje geschiedenis van het gebied bloot gelegd. Duizenden jaren geleden al was hier een levendig komen en gaan van handelaren en migranten. Nu beschouwen we de Orkaden en Hebriden als afgelegen en godverlaten, maar destijds waren ze juist knooppunten in veel bevaren zeeroutes, tenminste voor wie dat wil zien. Het is die andere manier van zien die dit boek zo boeiend maakt.

De prehistorische voetafdrukken bij Formby Point (bron)

Een extra laag
MacFarlane, een universitair docent in Cambridge, is ook een zeer erudiet man, en iemand die het net zo heerlijk vindt om over onbekende historie te vertellen als ik het vind om er over te lezen. Die historie gaat eigenlijk altijd over de relatie mens-landschap en dan niet over hoe de mens dat landschap heeft uitgebuit en geëxploiteerd, maar er gebruik van heeft gemaakt op een wijze die het niet kapot maakt, maar er iets aan toevoegt, namelijk geschiedenis. Soms wordt die geschiedenis op onverwachte wijze letterlijk bloot gelegd, bijvoorbeeld daar waar de zee bij Formby Point (aan de Engelse westkust) zich terugtrekt en er voetafdrukken verschijnen van mensen en dieren van 5.000 jaren geleden, die heel even weer zichtbaar worden en vervolgens door diezelfde zee en de erosie straks voor eeuwig weer uitgewist worden.

Luchtspiegelingen en omkeringen
De mooiste episode is misschien wel die van een middeleeuws pad langs de vlakke oostkust van Engeland dat zich een eind in de zee uitstrekt en alleen begaanbaar is bij eb, als er tijdelijk een soort wad ontstaat, waar het enige teken van het pad de takkenbossen zijn die er langs zijn aangebracht. MacFarlane wandelt er gedeeltelijk in mist en gedeeltelijk tijdens een opklaring, als de lucht weerspiegeld wordt in de ondiepe poelen die de zee hier en daar heeft achtergelaten en ondergaat een soort hallucinerende ervaring.

My brain was beginning to move unusually, worked upon and changed by the mind-altering substances of this offshore world, and by the elation that arose from the counter-intuition of walking securely on water. Out there, nothing could be only itself. The eye fed on false colour-values. Similes and metaphors bred and budded. Mirages of scale occurred, and tricks of depth. Gull-eagles dipped and glided in the outer reaches of the mist.

Een betoverende wereld, en een betoverend mooi boek.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.