Afscheid van de overledenen

Marie Mutsuki Mockett,
Where the Dead Pause and the Japanese Say Goodbye: A Journey (VS 2015)
Reisverhaal, 327 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


De familie van Mocketts Japanse moeder heeft een tempel in Japan. In dat land zijn tempels familiebedrijven; ze vererven en de priester is altijd een familielid, tenzij er geen erfgenaam is. Mockett is opgegroeid in het land van haar Amerikaanse vader, maar heeft vanaf haar vroege jeugd Japan en de familietempel samen met haar moeder veelvuldig bezocht. Ze kent de cultuur, spreekt de taal. Helaas ligt de tempel van Mocketts familie in het gebied dat in maart 2011 zwaar getroffen werd door de tsunami. De familie heeft het overleefd en de tempel ook, maar overal is dood en verderf gezaaid en Mockett gaat al vrij snel na de ramp naar Japan om te kijken hoe het met haar familie is. Ze is om meerdere reden diep geschokt.

I can see now that the death of so many people so close together had shaken me deeply. The foundation of my life was eroding—particularly my roots in Japan. I had taken for granted a certain kind of security, nurtured since childhood, that I was a small part of something much larger, and that this much larger thing would always be there, shining its light on me. Now I felt thrust into the cold place of the shadow. I did not have any confidence that I could give my son the same rich cultural history that I’d been so fortunate to receive. The tsunami and the nuclear disaster made me fear that one day I would have nothing to pass on at all.

Koyasan, één van de bijzonderste begraafplaatsen
van Japan, gesticht in de negende eeuw door
de Shingon-boeddhisten

Afscheid nemen
Ze heeft nog niet zo lang geleden haar geliefde vader verloren én haar Japanse grootouders. Ze gaat naar Japan, niet alleen om mee te leven met haar familie en de landgenoten van haar moeder, maar ook om een modus te zoeken om om te gaan met haar eigen verdriet en een manier te vinden om op gepaste wijze afscheid te nemen van haar vader en grootouders. Ze bezoekt slachtoffers van de tsunami die alles hebben verloren, praat met Boeddhistische priesters, bezoekt een Zen-opleidingscentrum en verdiept zich in de rituelen waarmee en de plekken waaop de Japanners afscheid nemen van hun doden. 

Poort naar de Shinto-schrijn van Yudono-san

Alles is begeesterd
Voor ons lijkt Japan een hypermodern en sterk verwesterd land, maar dat is alleen de oppervlakte. Geesten zijn voor Japanners echt, fenomenen waar je goed rekening mee moet houden: "the soul of Japan is still very much connected to her twelve-hundred-year-old history, and within that belief system, ghosts are a powerful and meaningful presence." Het ooit uit China geïmporteerde Boeddhisme (waarvan er meerdere varianten zijn in Japan, met Zen als bekendste) en het inheemse, veel oudere, animistische Shintogeloof lopen door elkaar heen en bestaan over het algmeen vreedzaam naast elkaar en hebben iets uniek Japans gecreëerd. Shinto is geen gecentraliseerd, geïnstitutionaliseerd systeem, maar een overgeleverd geloof in de bezieling van de wereld om ons heen, met veel regionale variaties. Het is de bron voor de Japanse voorouderverering en het verklaart mede de Japanse enorme liefde voor de schoonheid van de natuur en het verloop van de seioenen, en "Shinto is the reason why, when you are walking through the woods in Japan, you might see a particular rock or waterfall marked off by a rope and piece of white rice paper, signaling that a god either lives there or once appeared there."

Kaarsjes die de doden symboliseren, tijdens
een Obonfestival dat Mockett bezoekt

Kaarsen voor de doden
Mockett maakt na de tsunami-ramp meerdere reizen naar Japan, ook samen met haar jonge zoontje, om hem dezelfde culturele rijkdom te schenken die zij zelf kreeg als kind van twee culturen. Ze neemt deel aan Boeddhistische rituelen, bezoekt het boeddhistische Obonfestival waarbij de Japanners de zielen van de overledenen verwelkomen, raadpleegt (met gepaste skepsis) een traditioneel medium - allemaal bedoeld om het verdriet om haar overleden familieleden te verwerken. Veel indruk maakt het ritueel tijdens het Obonfestival waarbij de deelnemers een kaarsje branden voor hun dode geliefden en al die kaarsjes elk in een klein bootje plaatsen en de zee opsturen.

After a while, I noticed something odd. The lanterns bunched together. They were riding the currents, of course, but the overall effect was as though the lanterns were traveling in clusters, as though some of the souls out at sea were in fact not alone but traveling home to the horizon with each other.

Wat een ontzettend mooi en ontroerend beeld.

Ingetogen en delicaat
Door Mocketts bijzondere positie (half-Japans en met kennis van de taal, maar toch ook een buitenstaander) en door haar unieke invalshoek krijgen we een subtiel en waardevol inkijkje in de Japanse cultuur. Mocketts schrijfstijl is delicaat, haar benadering vol empathie, en de toon is ingetogen. Ze is daarmee de perfecte schrijver voor een onderwerp als rouwverwerking, dat gemakkelijk kan uitglijden naar larmoyante sentimentaliteit of deprimerende morbiditeit. Dit boek is noch larmoyant noch deprimerend, maar biedt op ingehouden en integere wijze troost en inzicht en compassie. Het belangrijkste wat ze leert, is dit:

When I traveled around Japan on the tour of Obon ceremonies, I repeatedly asked my ancestors to “make me feel more happy than sad.” In a way, that was what had happened, but with one very important difference. It was not that my sadness had shrunk so much, or that my happiness had grown; instead, I now saw my own sadness in the context of everyone else’s grief. I am, after all, just one person on a planet of millions, all of whom, if they have not already, will also suffer the same intense feelings of shock and loss that I have, and many of whom will do so in far more traumatic settings. My little lantern of grief was but one in a sea of other lanterns.

______________________________________________________________
Met veel dank aan Joke, van wie ik dit prachtige boek toegestuurd kreeg.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.