Bitterzoet en exquise

Elizabeth Jane Howard,
The Light Years (GB 1990) 
deel 1 van The Cazalet Chronicles
Roman, 436 pp.
Nederlandse titel: De lichte jaren


Dit is er weer eentje: zo'n boek dat al jaren in de kast stond te verstoffen, omdat ik er maar tegenaan bleef hikken. Zou het echt zo goed zijn, als iedereen destijds zei? Zou het niet saai en afgezaagd zijn, de zoveelste familiesaga? Of een truttige, humorloze, al te literaire versie van Downton Abbey (waar ik trouwens van heb gesmuld)? Het omslag was ook niet echt wervend. Allemaal uitstekende smoezen dus om er maar niet aan te beginnen. En wat bleek toen ik het eindelijk van de plank haalde? Het was geweldig! Ik had verdorie al die jaren een juweeltje miskend. Gelukkig heb ik nu het licht gezien en nog beter: er zijn 4 (vier!) vervolgdelen om van te genieten, het laatste voltooid vlak voor Howards overlijden op negentigjarige leeftijd.

Cleopatra
Over haar schrijven zei Howard zelf in een interview: "Novels are for showing people what other people are like. ... It's the only way I can write." Maar ook, elders: “I write to find things out, as much as, and sometimes more than, to tell them to other people.” Haar favoriete auteur is Jane Austen, en net als Austen is Howard een ontzettend scherpe observator. Ze lijkt precies te weten hoe andere mensen in elkaar steken en hoe ze denken en ze kan dat heerlijk trefzeker weergeven. Zo laat ze één van haar personages, een zesjarig meisje dat haar oudere broertje Teddy adoreert, tegen zichzelf zeggen: "If only she was Egyptian she could marry Teddy like the Pharaohs did and, after all, Cleopatra was the result of six generations of incest, whatever incest might be." Prachtig herkenbaar dit, een kind dat iets van de volwassen heeft opgepikt, maar het nog niet eens half snapt. En zo zit het hele boek stampvol met soortgelijke observaties: ontzettend goed getroffen en vol impliciete humor. Dit is hoe Howard middelste zoon Edward Cazalet en chauffeur Bracken beschrijft:

In front of the house the Buick, black and gleaming, awaited him. There was the usual glimpse of Bracken filling the driver’s seat, immobile as a waxwork, before, reacting to Edward’s appearance as though he had been shot, he leapt from the car and was looming over the back door which he opened for Edward.

Oorlogsdreiging
De Cazalets zijn een rijke upper middle class familie, die in 1937 een bevoorrecht bestaan in Londen en omgeving leiden, met landhuizen en bediendes. Niet iedereen is even rijk trouwens, want jongste zoon Rupert wil eigenlijk kunstenaar worden, en moet rondkomen van een inkomen als tekenleraar (wel op een dure school natuurlijk). De zonen en kleinzonen gaan naar kostschool, van de kleindochters wordt verwacht dat ze net als hun moeders een goed huwelijk sluiten, alhoewel een aantal hele andere ideeën heeft. Louise wil actrice worden en Clary schrijfster. Louises moeder heeft een succesvolle loopbaan als balletdanseres opgegeven voor haar huwelijk met de knappe, charmante Edward Cazalet, en het lukt haar maar niet om dat gat in haar leven op te vullen met iets anders. En in 1938 komen daar langzamerhand andere zorgen bij: het lijkt erop dat er een oorlog met Hitler zal uitbreken. Oudste zoon Hugh heeft in de Eerste Wereldoorlog een hand verloren en zal dus niet weer hoeven te vechten, maar Rupert heeft nu de juiste leeftijd. En wat als er een invasie komt? Iedereen krijgt gasmaskers van regeringswege en de oude heer Cazalet gaat voortvarend aan de slag met een schuilkelder en de aankoop van cottages voor evacueetjes uit Londen.

Vele facetten
Het lijkt er aanvankelijk op dat er geen echte plot is. De schrijfster zoomt van personage naar personage totdat we iedereen kennen (ook het personeel). Alleen dat al doet Howard trouwens op briljante wijze. Vloeiend en naadloos switcht ze voortdurend van de ene persoon naar de andere. De toon voor ieder personage is altijd precies juist. Oordelen doet ze niet, dat laat ze aan de lezer over. Maar langzamerhand beginnen de personages onder je huid te zitten. Je leert hun dromen kennen en ontdekt het contrast tussen het gezicht dat ze naar de buitenwereld presenteren en wat er echt in hun omgaat. Een charmant personage krijgt een duister kantje. Een verwend puberjoch blijkt gepest te worden op kostschool. De Cazalets doen oprecht hun best om goede werkgevers te zijn, maar hebben geen idee wat hun bediendes echt willen. Het gaat allemaal terloops, alsof het observaties in het voorbijgaan zijn, maar tezamen leveren ze een fascinerend beeld met duizelingwekkend veel facetten op.

Een andere toekomst
Zelfs het einde is prachtig gedaan. Het is de nazomer van 1938 en tot ieders opluchting heeft Chamberlain een pact met Hitler gesloten, waardoor de oorlogsdreiging van de baan is. Wie zijn geschiedenis kent, weet natuurlijk dat dit slechts uitstel van executie was. Maar Howard heeft een ijzersterk verhaalelement van het 'uitbreken' van de vrede in 1938 gemaakt. De jonge Nora, die non wil worden, heeft iedereen laten bidden voor vrede en op laten schrijven wat voor offer ze zullen brengen als Chamberlain er in slaagt een oorlog af te wenden. De meesten, vooral de volwassenen, doen hier voornamelijk aan mee om haar een plezier te doen, omdat vrijwel niemand echt godsdienstig is, maar ook uit een soort je-weet-maar-nooit bijgeloof. Aan het eind wordt onthuld wat iedereen heeft opgeschreven, en dat houdt voor sommige personages een hele andere toekomst in dan ze zich tot nu toe hadden voorgesteld. Ook zegt het iets over het karakter van de personages in hoeverre ze van plan zijn zich aan hun belofte te houden. En dat maakt dan meteen dat je eigenlijk onmiddellijk door wilt gaan naar het volgende deel, dat begint in 1939.

Dat volgende deel had ik natuurlijk lang voor het tantaliserende einde al aangeschaft, maar ik heb me ingehouden en ben er nog niet aan begonnen, om het leesplezier nog even uit stellen en er dan extra van te genieten. Zoals je ook veel intenser en langer geniet van een doos exquise bonbons als je er zo nu en dan eentje tot je neemt in plaats van de hele doos in een keer leeg te schrokken. De Cazalet Chronicle is als een doos verrukkelijke bonbons, bitterzoet en exquise.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.