Vijf-zeven-vijf

Japans beroemdste haiku-dichter,
Matsuo Basho, waarover ik
eerder al eens schreef (hier)

Ik blijf op mijn leesreis toch nog een beetje in Japan hangen, als jullie dat niet erg vinden. Niet zo lang voordat ik aan mijn fysieke reis daarnaartoe begon, las ik twee boekjes over ikigai. Daarin stond een stelling waar de nieuwigheid nou niet direct van af spatte, maar die me wel op een idee bracht: dat je jonger blijft als je regelmatig iets nieuws leert. Wat ik verder al eens van de Japanse cultuur had opgestoken was de aandacht voor het verstrijken van de seizoenen. Dat heeft met het Zen-boeddhisme te maken (je wordt je bewust van de vergankelijkheid van nare én mooie dingen), maar het is ook een goede manier om het leven om je heen niet gedachteloos door je vingers te laten glippen. Let bewust op het verkleuren van de blaadjes en het verschijnen van de eerste sneeuwklokjes en je geniet meer van de schoonheid die overal voor het oprapen ligt. Dus wat nam ik me dit voorjaar voor? Ik ging na mijn vakantie elke maand een haiku schrijven ter ere van het seizoen. Daarmee leerde ik meteen iets heel nieuws.

Grappig genoeg kreeg ik al tijdens mijn vakantie de gelegenheid om daarmee beginnen. Mijn reisgenoten hadden het uitstekende idee om bij het laatste diner iedereen een zelf gemaakte haiku voor onze reisleidster te laten voorlezen, om haar te bedanken voor haar onvermoeibare inzet. En toen bleek al meteen waarom de haiku over de hele wereld tegenwoordig zo populair is: iedereen kan het!

Regels
Dichters over de hele wereld hebben trouwens ook hun eigen regels. In grote lijnen (en enigszins aangepast aan de westerse situatie) moet de klassieke haiku aan het volgende voldoen:

• drie regels, met vijf lettergrepen in de eerste regel, zeven in de tweede regel en vijf in de laatste regel;
• een impliciete of expliciete verwijzing naar het jaargetijde;
• het gedicht moet een zintuiglijke waarneming beschrijven, niet een idee, of iets abstracts; het heeft in ieder geval geen ingewikkelde pretenties;
• er moet een verrassende observatie in zitten, iets waardoor de lezer net even wat anders naar de wereld om hem heen kijkt, of een wending die je niet verwachtte.

Illustratie bij een haiku van Basho over een kraai.

Zoals ik al zei, zijn er heel veel moderne haiku-dichters die deze regels op allerlei manieren  aangepast hebben. Ze sjoemelen bijvoorbeeld rustig met het aantal lettergrepen (net zoals sommige oude Japanse meesters, trouwens) en de seizoensverwijzing is tegenwoordig ook vaak verdwenen. Maar mij sprak dat laatste nu juist zo aan, omdat ik beter om me heen wil leren kijken en meer wil genieten van de wisseling van de jaargetijden. En het aantal lettergrepen heb ik ook precies zo gelaten, omdat je daardoor op een leuke manier gedwongen wordt om heel precies met woorden om te gaan, naar synoniemen te zoeken en bondig te zijn. Het moet tenslotte wel een beetje een uitdaging zijn, anders schenkt het ook geen voldoening. Rijm komt godzijdank niet voor in de haiku, want daar kan ik helemaal niet mee omgaan - zelfs een dom Sinterklaasgedicht wordt in mijn handen hopeloos gepruts.

Inspiratie
En hoe ben ik gevaren met mijn voornemen om elke maand een haiku ter ere van het seizoen te schrijven? Nou, aanvankelijk niet zo denderend. Ik werd veel te veel in beslag genomen door de bergen werk waar ik na mijn terugkeer onder bedolven werd. Mijn hoofd was te vol voor inspiratie en er ontstond geen enkel idee. Maar op de achtergrond was ik er wel mee bezig en wat gebeurde er afgelopen dinsdag? Inspiratie! Zomaar! Het was afgrijselijk heet, en op ons airco-loze kantoor was het moeilijk om nog wat werk gedaan te krijgen. Maar buiten bleek het nog veel erger. Ik deed om vier uur de deur naar buiten open, stond ineens in de volle zon en werd helemaal overrompeld door de agressieve zomerhitte. En daar was ineens een mooi idee voor een haiku. Uiteindelijk is dit het, na veel geschrap en gepeins, geworden:

De withete lucht
ligt buiten op de loer en
bespringt je trillend.

Het is niks bijzonders, maar het was verrassend leuk om te doen. Ik begon met dit, een paar snel neergekrabbelde regels met het juiste aantal lettergrepen, die tamelijk spontaan op kwamen borrelen:

het withete licht
ligt buitenshuis op de loer
bespringt je meteen.

Popke kijkt met veel belangstelling naar het
notitieblokje waar ik mijn haiku in op krabbelde.

Maar toen ik het hardop las, hoorde ik meteen dat 'licht' en 'ligt' pal na elkaar op papier wel grappig staan, maar in de praktijk geen gehoor zijn. Dat werd toen dus 'de withete lucht.' Met 'buitenshuis' was ik ook niet zo gelukkig, net iets te gezocht. Gewoon 'buiten' was beter, maar had een lettergreep te weinig - totdat ik op het idee kwam om aan het eind van de regel 'en' toe te voegen, waarmee ik een heel aardig (vond ik zelf) enjambement introduceerde. Dat weinig zeggende 'meteen' was vanaf het begin iets tijdelijks, bij gebrek aan een beter idee. Uiteindelijk kwam ik op 'trillend", omdat hete lucht lijkt te trillen. En het verrassende aan het beeld in dit gedichtje? Dat is dat van de zomerhitte als roofdier. Wat vervolgens weer een beetje op losse schroeven wordt gezet door het (in dat verband) bevreemdende 'trillend.' Zoals ik al zei, niet echt bijzonder, maar wel een plezier om te doen.

Uitdaging
Lezers, ik daag jullie graag uit om ook een zomerhaiku te schrijven. Trek het potlood, boor je dichtader aan en laat je haiku (die voldoet aan de vier regels die ik hierboven heb beschreven) achter in de commentaren. De lat ligt niet hoog en iedereen kan het! Verras me!

O ja, en als je hem ook nog op Twitter zet, heet het een twaiku.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.