Het lelijke eendje

Janice Hadlow,

The Other Bennet Sister (GB 2020)

 Roman, 480 pp.

(nog?) niet in het Nederlands beschikbaar

Ik denk dat het een jaar of tien geleden zal zijn geweest, dat ik ontdekte dat er een heel alternatief Jane Austen Universum bestaat: romans van toegewijde fans die maar geen afscheid kunnen nemen van hun favoriete personages en hele nieuwe verhalen rond bijfiguren verzinnen of die laten zien hoe het Lizzy en Darcy is vergaan, nadat de confetti was weggewaaid en de kerkklokken waren uitgebeierd. Zelfs een gerespecteerde detective-auteur als P.D. James stortte zich op een sequel (Death Comes to Pemberley), en Jo Baker schreef een goed ontvangen literaire roman over de bediendes achter de schermen van Pride and Prejudice (Longbourne, al heel lang in huis maar nog steeds niet gelezen). Het meeste valt echter in de categorie huisvlijt: zelf gepubliceerde verhalen voor de fans, zonder literaire kwaliteit, maar ongetwijfeld met veel plezier geschreven en gelezen. De prangende vraag die bij deze roman over Mary Bennet, de middelste zuster uit Pride and Prejudice, voor ligt, is dus onvermijdelijk "Is dit huisvlijt of kwaliteit"? Lees vooral verder voor het antwoord hierop.

 

Zemelende blauwkous

Ik vermoed dat minstens negentig procent van de lezers van dit blog:

• ofwel de verrukkelijk tv-serie van Pride and Prejudice uit 1995 heeft gezien (met de roemruchte wet t-shirt scène van Colin Firth);
• ofwel de film uit 2005 met Keira Knightley kent;
• en/of zelfs de roman van Jane Austen heeft gelezen.
  

Voor degenen die daar nog steeds niet aan toe zijn gekomen: het verhaal speelt zich af rond 1800 en gaat over een gezin (de Bennets) met vijf dochters waarvan de moeder het als haar levensmissie ziet om ze allemaal zo voordelig mogelijk aan de man te brengen, omdat huis en landgoed bij de dood van Pa Bennet dankzij een wonderlijkheidje in het Engelse erfrecht niet naar de dochters gaan, maar naar een achterneef, en vrouw en dochters in dat geval berooid zullen achterblijven. Tenzij ze een bemiddelde echtgenoot aan de haak slaan, natuurlijk. Met vier van de dochters zal het ongetwijfeld goed komen, want de twee oudste zijn mooi en verstandig en de twee jongste mooi en stupide. Maar de middelste (Mary) is een zemelende blauwkous zonder schoonheid of charme, dus hoe gaat moeders die ooit kwijt raken? Dit boek gaat over Mary, die er in de oorspronkelijke roman tamelijk bekaaid afkomt en van Austen op weinig sympathie hoeft te rekenen. Hadlow zet dat recht.

 

Denigrerend en onverschillig

Daarbij heeft Hadlow de personages wel een beetje aangepast. Om op meer sympathie van de lezer voor Mary te rekenen is Ma Bennet nu ronduit denigrerend en vijandig tegen Mary en is Pa op gênante wijze onverschillig. Op zich heeft Hadlow deze personages niet eens zoveel veranderd, ze heeft alleen hun negatieve eigenschappen aangedikt, niet op een karikaturale manier trouwens, maar heel overtuigend. Mary is dus het lelijke eendje, het muurbloempje dat door slechte ervaringen uit het verleden zo weinig mogelijk de aandacht wil trekken en zich heeft teruggetrokken in haar brave boeken. Maar zoals ook hoofdpersonages Elizabeth en Darcy nog het nodige moeten leren om echt tot bloei te komen, zo maakt ook Mary een hele ontwikkeling door.

 

Brillenmaker

In het eerste deel merken we daar nog niks van. Dat is trouwens een heel leuk deel voor de liefhebbers, want het zijn de gebeurtenissen uit Pride and Prejudice, alleen dan gezien vanuit Mary, vanuit de periferie. Hier leren we Mary kennen als het zusje dat bij niemand echt aansluiting vindt, en daardoor nooit haar sociale vaardigheden heeft kunnen ontwikkelen. Alleen met de intelligente zoon van de brillenmaker heeft ze een klik en bloeit ze even op, maar er wordt haar al gauw te verstaan gegeven dat deze jongeman ver beneden haar stand is, en dus trekt ze zich weer terug in zichzelf. Zelfs de lachwekkende dominee Mr Collins (haar laatste kans, denkt ze wanhopig) ziet haar niet zitten.

 

Getreiterd

En dan gebeurt het ergste en gaat Mr Bennet ineens dood en is Mary afhankelijk van haar zusters voor onderdak en levensonderhoud. Ze woont eerst bij zuster Jane, maar wordt daar vakkundig weggetreiterd door de akelige Miss Bingley, logeert bij Elizabeth en Darcy, maar is duidelijk het derde wiel aan de wagen, en lijkt dan verrassend genoeg een prettig thuis bij Charlotte en Mr Collins te vinden, maar ook dat loopt niet fijn. En zo komt Mary ten einde raad bij oom en tante Gardiner in Londen terecht, de beschaafde en ontwikkelde tak van de familie, waar ze eindelijk opbloeit, heel langzaam.

Huisvlijt of kwaliteit?

Dat is het verhaal in een heel klein notendopje. Maar is het ook een goed boek, of om bij mijn oorspronkelijke vraag terug te komen: is het huisvlijt of kwaliteit? Het verlossende antwoord is gelukkig heel duidelijk: dit is een geweldig boek, waar ik enorm van heb genoten, ja, dat ik zelfs heb verslonden. En wel hierom.

1. Dat Jane Austen-gevoel
   Het boek is geen kloon, maar bouwt wel voort op de wereld van Jane Austen.We blijven nog lekker een tijd in het gezelschap van de Bennets, de Collinses en de Gardiners, en Miss Bingley is villeiner dan ooit. De stijl sluit zoveel mogelijk aan bij die van Austen, zonder geforceerd of nepperig over te komen. Het thema is ook typisch Austen: moet je als vrouw trouwen uit berekening (omdat je anders een naargeestig bestaan als afhankelijk familielid of gouvernante tegemoet gaat) of kies je voor een huwelijk uit liefde? Wel is dit boek veel serieuzer van toon dan het meeste werk van Austen. Het is geen comedy of manners, maar eerder een (heerlijk leesbare!) karakterstudie van een jonge vrouw die op zoek is naar haar plaats in de wereld.
   
2. Mary is géén zemelende blauwkous
   Zoals ik al zei, komt Mary er bij Austen erg bekaaid af, wat niet helemaal verwonderlijk is, omdat ze slechts een bijrolletje speelt dat alleen bedoeld is om als contrast met haar zusters te dienen. Hadlow maakt van Mary een volledige afgerond en doorvoeld personage. Je snapt waarom ze is zoals ze is, waarom ze zich zo onhandig uit en waarom ze aanvankelijk een sociale stoethaspel is. Kortom: Hadlow maakt haar sympathiek en meelevenswaardig.
3. Een modern tintje dat toch verantwoord is
   Mary is een jonge vrouw met een grote intellectuele belangstelling en nieuwsgierigheid in een tijd dat daar amper een uitlaatklep voor was. Sterker nog, intellectuele vermogens werden door vrijwel iedereen gezien als onvrouwelijk en dus onwelkom in meisjes. In de Austenromans wordt die heersende mening nergens aan de kaak gesteld, maar Hadlow doet dat dit in haar boek wel - vooral impliciet, maar voor de goede verstaander niettemin onmiskenbaar. Iemand als Mary had in onze tijd uitstekend kunnen gedijen. Ze had een prima carrière als onderzoeker of docent kunnen hebben, maar in de tijd van Austen was dat onmogelijk. Toch waren er ook toen al niet mis te verstane tegengeluiden. Het meest welsprekende en bekendste is het uitgesproken feministische The Rights of Woman uit 1792, van Mary Wollstonecraft, de moeder van Mary Godwin (zij die met de dichter Shelley trouwde en Frankenstein schreef). Ik heb dat boek ooit helemaal gelezen en vond haar argumenten verrassend modern. Het feministische tintje aan deze roman past dus beter in de tijd dan je misschien zou denken.
4. De prominente rol van de poëzie uit die tijd
   Ik denk dat vooral de anglisten onder ons hier van zullen genieten: de destijds zeer moderne, romantische poëzie van met name William Wordsworth speelt een integrale rol in het boek. Het is Mary's ingang tot haar gevoelens. Waar ze door het lezen van de boeken uit haar vaders bibliotheek teveel in de rationalistische wereld van de achttiende eeuw is blijven steken, ontwaakt de nieuwe poëzie van Wordsworth - met zijn nadruk op gevoelens en verbinding met de natuur - ook de andere helft van haar aard en wordt ze een compleet mens. Ik was zelf 40 jaar geleden tijdens mijn studie ook dol op de gedichten van Wordsworth, en de vreugde over het ontdekken daarvan (die Mary en ik dus gemeen hebben) kwam door dit boek weer helemaal terug.
   

En hiermee ben ik wel lang genoeg aan het woord geweest. Austenliefhebbers, doe je zelf een plezier en trakteer jezelf op The Other Bennet Sister. Nu verre reizen er voorlopig niet in zitten, biedt dit een heerlijke manier om er even volledig uit te zijn.

_________________________________________________________

Ook Bettina genoot erg van dit boek (bespreking hier)

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.