Een beetje magie

Graham Swift,
Here We Are (GB 2020)
Roman, 210 pp.
Nederlandse titel: Hier zijn we

 
Na het indrukwekkende, apocalyptische epos van de Broken Earth trilogie had ik even behoefte aan iets kleinschaligs, iets rustigs, iets geruststellends. Gelukkig had Graham Swift net een nieuwe roman geschreven en dat bleek precies te zijn wat ik zocht. Wat een geweldig boek, prachtig geschreven, subtiel geobserveerd, met verborgen lagen die bijna ongrijpbaar onder de oppervlakte door schijnen. Het gaat over drie twintigers in showbiz in Brighton in 1959: Ronnie de goochelaar (of illusionist, zoals hij zich zelf noemt), Evie zijn Charmante Assistente, en Jack, de man die de show waar ze deel van uit maken aan elkaar praat met zang en dans. Daarnaast gaat het over veel meer, vooral over illusies en over de ongrijpbaarheid van geluk en liefde. De oorlog speelt een rol, ouders die dood gaan ook, en toch is dit een verre van somber boek, integendeel zelfs. Het omarmt het leven in de kleine momenten van schoonheid en het laat zien dat een mens zich niet schuldig hoeft te voelen om de magie van geluk.

Gelukkig en schuldig
Twee van de hoofdpersonen hebben showbiz-moeders:  "Like her, Evie would discover, Jack had had a mother who’d wound him up from the earliest age, like a little toy, to go on stage." Maar Ronnie is een ander verhaal. Zijn moeder is werkster en zijn vader vaart. Als de oorlog uitbreekt, is hij nog maar een jaar of negen. In Londen is het te gevaarlijk vanwege de bombardementen en dus wordt hij één van de talloze evacueetjes. Met veel pijn in hun hart nemen moeder en zoon afscheid op het station. Alleen, dan gaat het verhaal een andere kant op dan je zou verwachten: Ronnie komt bij de Lawrences terecht, een liefhebbend, ouderloos echtpaar in Oxfordshire, met een groot huis en een tuin, en hij weet niet wat hem overkomt. Hij is nog nooit zo gelukkig geweest en voelt zich tegelijkertijd ontzettend schuldig tegenover zijn ouders, die steeds verder verbleken in zijn herinnering. Het is voor een klein jongetje uit een arbeidersgezin maar moeilijk te begrijpen: 'How could you have had one life and then simply exchange it for another?', een vraag die veel later nog een extra dimensie zal krijgen.

Uiteindelijk moet Ronnie weer terug naar Londen, maar in de tussentijd is er iets gebeurd wat een grote invloed op hem zal hebben: hij heeft dankzij Mr Lawrence het goochelen ontdekt. Of magic, zoals het in het Engels heet, een term waar Ronnie moeite mee heeft, want magie bestaat immers niet echt. Of toch wel? Het is iets waar hij niet in durft te geloven, en dus noemt hij zichzelf illusionist. Swift speelt in dit hele boek steeds met de termen magic en illusion en met verdwijningen. Het zijn symbolen en metaforen die hij kunstig verweeft met het leven en de dood.

Spetterend
Tijdens zijn dienstplicht na de oorlog raakt Ronnie bevriend met Jack, die hem introduceert in het wereldje van het kleine amusement en die hem uiteindelijk aanraadt een assistente te nemen, waarna Evie met de fraaie lange benen haar intrede doet en net dat kleine beetje extra magie aan de show toevoegt. Swift is een meester in het neerzetten van zijn personages. Zelfs Evies moeder, die een piepklein bijrolletje heeft, komt spetterend uit de verf in slechts één korte alinea:

One morning in early July 1959, two weeks into the season, Mabel White stepped off the Brighton Belle onto Brighton Station. She carried a small white suitcase, wore a loudly cheerful summer frock (both things newly purchased) and a sunhat that seemed to come with its own small garden. She strode boldly down the platform, pausing halfway to give a look of sudden joy followed by some vigorous waving.

Mabel is duidelijk iemand die is gewend om met veel fanfare op een podium op te komen! Geweldig als je zo kunt schrijven.

Een bonte papegaai
Ronnie is de interessantste, meest complexe van de drie en tegelijkertijd de meest ondoorzichtige, ook voor zichzelf en zijn omgeving. Hoewel hij tijdens een deel van de roman afwezig is, blijft hij degene waar de gedachten regelmatig naar terugkeren. Het verhaal culmineert in een spectaculaire verdwijntruc, waarvoor Ronnie in plaats van de gebruikelijke witte duiven een bontgekleurde papegaai gebruikt. Voor de toeschouwers en voor zowel Evie als Jack is het een raadsel waarom de duiven vervangen zijn door een papegaai, en alleen de lezer weet wat  deze vogel betekent voor Ronnie. Ooit, toen hij nog klein was, nam zijn vader van zijn reizen een papegaai mee waar Ronnies moeder niet blij mee was, in tegenstelling tot haar gefascineerde zoontje. Toen pa weer op de vaart zat, werd de vogel het huis uitgezet, en kreeg pa - tot ontzetting van Ronnie - te horen dat het beest ontsnapt was, een verraad waar Ronnie nooit goed over heen komt. De vogel als symbool heeft meerdere facetten, niet allemaal even eenduidig, en heeft juist daarom iets betoverends.

Pareltje
Ik vond het heel lastig om deze bespreking te schrijven, niet omdat ik niet wist wat ik met dit boek aan moest, maar juist omdat het zo goed en zo subtiel is. Als je er snel doorheen scheurt, kun je zomaar denken dat het een licht melancholiek en nostalgisch niemendalletje is dat je meteen weer vergeet. De kunst (of beter: the artistry, zoals ze het zo mooi in het Engels zeggen) zit hem in kleine dingetjes die er niet meteen uitspringen, maar die op gevoelsniveau prachtig werken, zonder dat je het idee hebt dat je als lezer gemanipuleerd wordt. Het is als met een van Ronnies spectaculaire illusies: je weet niet precies hoe de schrijver het doet, maar je bewondering en niet te vergeten het plezier zijn groot. Dit is zo'n boek dat zich bijna ongemerkt in je hoofd én vooral je hart nestelt. Het is misschien niet helemaal zo goed als Swifts sublieme Last Orders of als Mothering Sunday (hier besproken), maar dat neemt niet weg dat het nog steeds een absoluut pareltje is.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.