Karel de Grote: the legend lives on

Derek Wilson,
Charlemagne: The Great Adventure (GB 2005)
Geschiedenis, 207 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


Het is opvallend dat het gebied van de allereerste EEG-landen grofweg overeenkomt met het rijk van Karel de Grote twaalfhonderd jaar geleden. Toeval? Of toch niet helemaal? In ieder geval actueel - nu meer dan ooit. Dit boek laat zien dat de vroege middeleeuwen (die zogenaamde "donkere middeleeuwen", een term die me altijd irriteert) wel degelijk van betekenis kunnen zijn voor het heden en dat ideeën en ideologieën die twaalf eeuwen terug zijn ontstaan, kunnen blijven doorwerken en inspireren tot op de dag van vandaag. Derek Wilson betoogt in dit boek hoe en waarom. Maar eerst en vooral vertelt hij het verhaal van het leven van Karel de Grote zelf.

Op kerstdag van het jaar 800 gebeurde er iets nieuws en bijzonder: op die dag werd Karel de Grote, koning der Franken, door de paus tot keizer gekroond, een titel die tot dan toe was voorbehouden aan de heersers van het Romeinse Rijk. Maar het Westromeinse Rijk bestond al eeuwen niet meer en de troon van het Oostromeinse Rijk (Byzantiuml) werd op dat moment bezet door een vrouw en was dus wat betreft de rest van de wereld vacant. Hoe kwam het dat dan deze titel opgeëist werd door een afstammeling van de barbaarse Germaanse stammen die het Westromeinse Rijk onder de voet hadden gelopen? Of werd hij wel door Karel zelf opgeëist? Intrigerend genoeg stelt Karels eerste biograaf Einhard dat de koning nietsvermoedend de kerstmis bijwoonde tijdens een bezoek aan Rome en toen tot zijn verrassing door paus Leo tot keizer werd gekroond. Een andere lezing lezing (de annalen van een monnik, opgetekend rond het jaar 803) luidt echter dat Karel de kroon op verzoek van "het Christelijke volk" aannam en het gebeuren samen met de paus zorgvuldig had gepland.

Het klinkt nogal onwaarschijnlijk dat de kroning een verrassing was voor Karel, maar feit is wel dat de paus op dat moment Karel (de machtigste heerser in West-Europa en een zeer capabel bestuurder) hard nodig had als bondgenoot, en dat niet helemaal uit te sluiten is dat hij hem met dit gebaar stevig in zijn eigen kamp wilde plaatsen - wat goed lukte - en feit is ook dat Karel verder niet zoveel met de titel deed en er voor hem niet veel veranderde. Wel luidde de gebeurtenis een lang tijdperk in waarin koning/keizer en paus steeds meer afhankelijk van elkaar werden en in later eeuwen steeds harder met elkaar gingen botsen over wie nu de macht had.

De Franken (oorspronkelijk een verbond van Germaanse stammen uit de zuidelijke Nederlanden en een stuk van Duitsland) heersten al sinds de vijfde eeuw over het grootste deel van Frankrijk. Karel had dit koninkrijk uitgebreid met flinke lappen van wat nu Duitsland en Italië zijn. Inmiddels waren de Franken al een paar eeuwen gekerstend en was de Christelijke kerk een belangrijke factor in hun rijk. Aan de grenzen met Spanje was nog maar net de verdere opmars van de Moslims in Europa tot staan gebracht en Karel had nu een soort ideaalvisie van een verenigd Christelijk rijk, waarin zoveel mogelijk volkeren van Europa met elkaar waren verbonden. Dit was een nieuw idee en voor wat betreft zijn eigen grondgebied kreeg Karel dit tijdens zijn leven nog aardig voor elkaar ook, alhoewel hij wel permanent strijd moest leveren tegen de volkeren die aan de grenzen van zijn rijk probeerden daar stukken af te knabbelen.

Het rijk van Karel de Grote na zijn dood (bron)

Na zijn dood werd het rijk echter in drieën geknipt en verdeeld onder zijn erfgenamen, conform het Frankische erfrecht, waar de oudste zoon niet bevoorrecht was boven jongere zonen. Het westelijke deel besloeg het meeste van wat later het huidige Frankrijk werd, het oostelijke deel komt grotendeels overeen met het tegenwoordige Duitsland, terwijl het middenrijk een speelbal van allerlei mogendheden werd.

Het rijk van Karel de Grote was niet meer, maar in plaats daarvan ontstond al vrij snel de mythe van Karel de Grote, die een soort staatsheilige werd in zowel Frankrijk als Duitsland, zoals de mythische Koning Arthur dat zou worden voor Engeland. Karel was dood, maar the legend lived on en zijn ideaal van een verenigd christelijk Europa ook. De meest prominente geestelijke opvolger is ironisch genoeg de atheïstische Napoleon, ("Je suis Charlemagne, MOI!"), maar er waren er veel meer. De kruistochten werden mede ingegeven door zijn idee van een Christelijk rijk, hij was de inspiratie voor het ridderideaal dat enkele eeuwen later ontstond, en Franҫois Guizot, één van de eerste pleibezorgers voor een Europese unie, beriep zich expliciet op Karel de Grote.

Ik lees graag over lijnen en dwarsverbanden in de geschiedenis. Ook vind ik de vroege middeleeuwen een fascinerende periode, omdat toen voor het eerst het zwaartepunt van de 'beschaafde" wereld van de Middellandse Zee verschoof naar Noordwest-Europa, dat tot op dat moment een achtergebleven soort Nergenshuizen was. Dit boek is een prima inleiding in het leven van Karel de Grote en in de betekenis die hij heeft gehad voor het huidige Europa, en daarmee voor mij precies het soort geschiedenisboek dat ik graag lees.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!