Lezen voor de lol

Alan Jacobs,
The Pleasures of Reading in an Age of Distraction (VS 2011)
Non-fictie, 176 pp.


Het is wat, zou wijlen mijn oma zeggen. Zelfs doorgewinterde lezers die in de vorige eeuw nog rustig uren achter elkaar zoet waren met een boek, springen nu om de haverklap op om te kijken of er nog smsjes en mailtjes zijn, of ze geen enkele tweet gemist hebben, of een vage kennis nog iets op Facebook heeft gezet en of er nog nieuwe feeds in hun RSS-Reader staan. Dat leidt vreselijk af, maar de sociale media zijn nu eenmaal dwingend én leuk. Toch is het wel zonde dat het steeds moeilijker wordt om rustig helemaal in een boek op te gaan. Waar zijn de Tijden van Weleer toen we een in één ruk een boek uitlazen zonder ook maar één keer naar de smart phone of de computer te grijpen om te tsjekken of we nog wel bij zijn?

Opwellingen
Ik doe niet eens aan Twitter en Facebook en mijn gsm is standaard uitgeschakeld, maar niettemin ervaar ook ik een zekere onrust die ik vroeger niet had: de pc staat bijna altijd in de standby-stand te lonken en wil regelmatig eventjes aandacht. Toch heb ik nog meer dan genoeg plezier in lezen om me er aan over te geven, dus voor mij is dit boek strikt genomen waarschijnlijk niet bedoeld. Maar boeken over lezen zijn nu eenmaal altijd een genot voor elke leesliefhebber en in dit geval vond ik vooral het feest der herkenning erg leuk. Alan Jacobs is namelijk hetzelfde soort lezer als ik. Dat wil zeggen dat hij vindt,

• dat je in de eerste plaats voor je plezier moet lezen en niet met het hoofddoel om er op de een of andere manier beter/slimmer/geleerder van te worden;
• dat je je niet gek moet laten maken door lijsten van het type 1001 Books You Have To Read Before You Die, maar vooral je eigen opwellingen moet volgen (wat Jacobs 'reading on a whim' noemt);
• dat je de meer uitdagende boeken vooral niet uit de weg moet gaan, omdat het uitlezen van een boek waarvoor je moeite moet doen juist extra veel bevrediging en dus extra veel leesplezier op kan leveren;
• dat je op deze manier een eigen smaak en onderscheidingsvermogen ontwikkelt en aldus van 'reading on a whim' doorgroeit naar 'reading on a Whim'. 

Over dat laatste, ter toelichting: "In its lower-case version, whim is thoughtless, directionless preference that almost invariably leads to boredom or frustration or both. But Whim is something very different: it can guide us because it is based in self-knowledge."

Hopeloos ouderwets?
Op het eerste gezicht klinkt Jacobs' advies innerlijk tegenstrijdig. Aan de ene kant krijg je de raad om te lezen waar je zelf op dat moment toevallig zin in hebt en om je niet laten leiden door 'experts' die lijstjes voorschrijven en al helemaal niet door de wens om 'mee te kunnen praten'. Aan de andere kant is het ook weer niet de bedoeling om je alleen over te geven aan hersenloos amusement, want door de wat moeilijkere boeken groei je als lezer én als mens. Maar het een sluit het ander bepaald niet uit, sterker nog het een kan juist leiden tot het ander, alhoewel de volgende stelling veel mensen waarschijnlijk hopeloos ouderwets voor zal komen:

Some forms of intellectual labor are worth the trouble. In those times when Whim isn’t quite enough, times that will come to us all, we discover this. Such work strengthens our minds, makes us more capable of concentration, teaches us patience—and almost certainly a touch of humility as well, as we struggle to navigate the difficult (if elegant) terrain of [an eighteenth-century writer's] prose. But what do we have more need for, in our whirling mental worlds, than strength and concentration and patience and humility? These are virtues worth aspiring to, especially because they lead to new and greater delights.

In dialoog met een boek
Toch gaat Jacobs wel degelijk zo met zijn tijd mee dat hij de geneugten van de eReader heeft ontdekt. Net als vele anderen (waaronder ikzelf) is het hem opgevallen dat het lezen op zijn Kindle aanzienlijk minder uitnodigt tot bladeren en daardoor de concentratie aanzienlijk bevordert. Het medium is zo neutraal dat het minder afleidt en de lezer gemakkelijker laat concentreren op alleen de tekst, zodat hij of zij actiever kan lezen en als het ware met de schrijver in gesprek kan gaan. Want dat is één van de mooiste dingen van een goed boek, dat er in je hoofd een dialoog tot stand komt, die inspireert en stimuleert.

[L]isteners and readers owe a response to speakers and writers. Passivity is not enough, even if it’s very attentive. Reading is more challenging and more enjoyable—more worth the candle—if we are willing to answer the questions a text puts to us, even (or especially) if those questions are implicit.

Daarom pleit Jacobs er ook voor dat je de tijd neemt voor een boek, om het laten bezinken, om het boek de kans te geven wat met je te doen.

[T]hough few people realize it, many books become more boring the faster you read them. This really shouldn’t be surprising. Especially if a book is artfully written—if its language is unusually vivid or lovely, or if its presentation of ideas or images is subtle and surprising—its best features may be easily passed over by the rapid reader.

Vervoering
Als we op die manier lezen, leren we weer om lange tijd achterelkaar stil te zitten en ons zelf helemaal te verliezen in de leeservaring. Het cultiveren van dat soort aandacht geeft ons het vermogen om, in de woorden van Winifred Gallagher, "to have the kind of Dionysian experience beautifully described by the old-fashioned term ‘rapt’—completely absorbed, engrossed, fascinated, perhaps even ‘carried away’—that underlies life’s deepest pleasures".

Met veel dank aan Joke, die me dit boek cadeau deed.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!