Een boodschap in een broodtrommel

Ruth Ozeki,
A Tale for the Time Being (VS 2013)
Roman, 432 pp.
Nederlandse titel: Een tijdelijke vertelling
24 september 2013


Niet meteen schrikken: boeddhistische filosofie; quantummechanica; pesten op school; een  kamikazepiloot die zich op zijn dood voorbereidt; zelfmoordpogingen... Voordat je nu in paniek naar iets anders toeklikt omdat dit je de vreselijkste roman aller tijden lijkt, wil ik eerst nog gauw even kwijt, dat A Tale for the Time Being verrassend genoeg een heel toegankelijk verhaal is, dat je ondanks de zware thematiek al gauw het leven van de hoofdpersonen in zuigt en waarbij je gewoon móet weten hoe het met hen afloopt.

Eén van de beide hoofdpersoon van dit boek, die heel toevallig net als de schrijfster Ruth heet en heel toevallig net als de schrijfster met haar man Oliver op een eilandje voor de Canadese westkust woont en daar aan een boek werkt, vindt op een dag een in plastic gewikkelde broodtrommel die is aangespoeld op het strand. Het pakketje ziet er uit alsof het lange tijd onderweg is geweest, en als Ruth ontdekt dat het onder andere het dagboek van een Japans tienermeisje bevat, krijgt ze het vermoeden dat het pakje door de tsunami van maart 2011 hier terecht gekomen is. Ze gaat het dagboek lezen om er achter te komen of die hypothese klopt en wie het dagboek geschreven heeft, zodat ze het - indien mogelijk - terug kan sturen naar de rechtmatige eigenaar. Vanaf dat moment krijgt het boek afwisselend twee hoofdpersonen, onze Ruth en de zestienjarige Nao (voluit Naoko) uit Tokio.

Het dagboek van Nao bevat het aangrijpende relaas van een zestienjarig meisje dat meedogenloos gepest wordt op school, met een vader die werkloos is geworden en de schande niet kan verdragen. Haar enige lichtpuntje is haar overgrootmoeder van over de 100, die na de oorlog haar haar heeft afgeschoren en in een boeddhistisch klooster aan de oostkust is ingetreden. Samen met Ruth, die het dagboek stukje bij beetje in bed voorleest aan haar man, vraag je je of af het verhaal een authentiek dagboekrelaas is, of Nao echt bestaat en of ze haar voornemen om zelfmoord te plegen daadwerkelijk heeft uitgevoerd. Maar Nao klinkt zo hartverscheurend echt en spreekt de lezer (Ruth en via haar ons) zo rechtstreeks aan, dat haar bestaan voor de lezer (Ruth en wijzelf) vanzelf werkelijkheid wordt. Misschien kan ze nog gered worden!

Waar het verhaal over Nao en de invloed van haar dagboek op Ruth gaat, gaat het boek - op een dieper en ingewikkelder niveau - over de relatie tussen lezer en schrijver; over de kracht van woorden om compassie en medeleven op te roepen, om de lezer zich druk te laten maken over personen waarvan niet eens zeker is of ze wel echt bestaan. Origineel genoeg gaat het ook over de wederzijdse beïnvloeding van schrijver en lezer - en dat is waar de quantummechanica onverwacht haar intrede doet, zij het op lichtvoetige wijze. Dat boeken een grote invloed uit kunnen oefenen op hun lezers weten we allemaal, maar hoe zit het met de omgekeerde relatie? Kan een lezer de uitkomst van een boek beïnvloeden? Aan het eind van de roman speelt Ozeki een ingenieus spelletje met de lezer op dit thema. Je moet de gebeurtenissen tijdens die episode volgens mij niet al te letterlijk nemen, maar zien als een speelse aanleiding voor een diepere verkenning van de relatie schrijver en lezer, in de zin van meervoudige verhaaleindes en onzekerheid over hoe een verhaal afloopt. Zoals het personage Ruth zegt: "I’d much rather know, but then again, not-knowing keeps all the possibilities open. It keeps all the worlds alive."

En alsof dat niet genoeg is, speelt ook boeddhisme een prominente rol, vooral dankzij Nao's overgrootmoeder, de non van 104 jaar oud. De half-Japanse Ozeki is namelijk niet alleen schrijver, maar ook Zenpriester. Als je allergisch bent voor boeddhistische wijsheden, dan zal dit aspect van de roman je waarschijnlijk ergeren, maar zelf vond ik dat het knap in het verhaal was verwerkt, ook omdat ik erg veel affectie kreeg voor de stokoude, sms-ende non die breekbaarheid en weerbaarheid zo prachtig in zich verenigt.

En tenslotte is er nog het verhaal Nao's oudoom Haruki, de filosofiestudent en francofiel, die wordt opgeroepen als kamikazepiloot en wordt gedwongen zich letterlijk te pletter te vliegen voor zijn vaderland. Hij illustreert op overtuigende wijze dat zelfs de kleinste keuze en zelfs het kleinste moment er toe kunnen doen.

Both life and death manifest in every moment of existence. Our human body appears and disappears moment by moment, without cease, and this ceaseless arising and passing away is what we experience as time and being. They are not separate. They are one thing, and in even a fraction of a second, we have the opportunity to choose, and to turn the course of our action either toward the attainment of truth or away from it. Each instant is utterly critical to the whole world.

Dit boek zal niet voor iedereen 'werken'. Alle eindjes komen niet helemaal netjes bij elkaar, maar dat is ook niet de ambitie van de auteur. Het is een verhaal in een verhaal in een verhaal, waarin westerse natuurkunde en oosterse filosofie op kunstige wijze verweven worden, maar een perfect geïntegreerd geheel is het niet. Maar is dat erg? Nee, niet als je zo'n pakkend en uitbundig geschreven verhaal te vertellen hebt.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!