Het blonde beest

Laurent Binet,
HhhH (Frankrijk 2009)
Roman, 346 pp.
Vertaald uit het Frans door Liesbeth van Nes


Het lijkt wel een Europese trend de laatste jaren: wat in feite non-fictie is, krijgt een dun fictieachtig sausje en wordt gepresenteerd als roman. De Noorse Karl Ove Knausgård voorzag zijn herinneringen van gedetailleerde dialogen en bracht ze op de markt als romancyclus, de Vlaming Stefan Hertmans lardeerde de levensgeschiedenis van zijn grootvader met verbeelde scènes en gaf het resultaat het predicaat roman en Laurent Binet uit Frankrijk doet in HhhH zijn uiterste best om géén roman over de Tweede Wereldoorlog te schrijven maar noemt het boek uiteindelijk wel zo. Mogelijk zijn er nog meer voorbeelden van deze hybride literaire vorm, maar deze ken ik en ze zijn verrassend genoeg alle drie erg goed.

Boven Jan Kubiš,
onder Jozef Gabčík
(bron: Wikipedia)

De eigenaardige titel van dit boek staat voor "Himmlers hersens heten Heydrich" en niet voor "hahahaha", want een vrolijk boek is dit niet. Heydrich was de rechterhand van de beruchte Himmler, die het hoofd van de SS was en één van de allergrootste oorlogsmisdadigers uit de Tweede Wereldoorlog. Maar Heydrich kon er ook wat van. Hij was een monsterlijk efficiënte supernazi die zich, na een mislukte loopbaan in de vooroorlogse marine, zou ontpoppen tot Hitlers allerfanatiekste Jodenuitroeier. Hij barstte van de ambitie en schopte het tot hoofd van de geheime dienst en vervolgens tot Reichsprotektor van het bezette Bohemen en Moravië. Eén van zijn bijnamen was het Blonde Beest, een andere de Beul van Praag, en daar zal hij ongetwijfeld erg mee ingenomen zijn geweest. Dit boek is een monument voor de twee mannen die in 1942 een aanslag op hem pleegden, de Tsjechoslowaakse soldaten Jan Kubiš en Jozef Gabčík.

Zelfs al zou je níet op internet opgezocht hebben hoe het met hen afliep, dan nog laat Binet er van het begin af aan geen twijfel over bestaan dat deze twee helden na de aanslag door de Nazi's omgebracht werden - zij het niet meteen. Verklappertjes bestaan niet bij een boek als dit, want dit is immers geen fictie, hier draait het niet om het spannende verhaal, hier draait het om het weergeven van de waarheid - aldus Binet. En toch zit je tijdens het laatste deel van het boek nagel bijtend van de spanning op je stoel.

Dit is een boek dat zich heel erg bewust is van zichzelf. In ultrakorte hoofdstukjes die vooral aanvankelijk van de hak op de tak springen neemt Binet je namelijk mee in het schrijfproces. Hij tikt zichzelf op de vingers als hij zich teveel mee laat slepen door zijn verbeelding, ....

[... w]at een onbeschaamdheid om een man die allang dood is en zich niet kan verdedigen, te bespelen als een marionet! Om hem thee te laten drinken, terwijl het best kan zijn dat hij alleen van koffie hield. Hem twee jassen aan te laten trekken, terwijl hij er misschien maar één had. Hem de bus te laten nemen, terwijl hij de trein kon pakken. Te besluiten dat hij op een avond vertrok en niet in de ochtend [....]

...vertelt over het onderzoek dat hij doet, klaagt over auteurs van historische romans die echte mensen 'degraderen' tot personages en baalt dat tijdens het schrijven van dit boek De welwillenden van Jonathan Littell uitkomt (een concurrent en nog een slechte ook!). Allemaal erg meta en postmodern. En toch werkt het.

Het is in ieder geval een originele en nieuwe manier om met zo'n loodzwaar onderwerp als Nazi-monsters om te gaan. Want Binet spot met zichzelf, ondergraaft zichzelf  en schrijft vaak op een licht ironische toon, die de gruweldaden niet bagatelliseert, maar het juist mogelijk maakt om er voor de honderdduizendste keer over te lezen. Ik weet zeker dat niet iedereen deze aanpak zal kunnen waarderen. Mijn vader had een grote interesse voor de Tweede Wereldoorlog, las er veel over, maar had zich beslist  kapot geërgerd aan dit boek. Hij zou geen geduld gehad hebben met al die bespiegelingen op de historische roman en het geworstel van de schrijver met zijn stof ('waarom houdt die vent niet gewoon zijn mond?'). Mocht hij nu nog leven dan hadden we er een mooie discussie over kunnen voeren, en dan had ik in Binets voordeel aangevoerd dat ik toch voor zijn aanpak gewonnen ben.

Waarom?

Omdat Binet  uiteindelijk van zijn boek niet een egotrip van een door zichzelf geobsedeerde schrijver maakt, maar een integer document dat getuigt van een grote en oprechte begaanheid met zijn beide helden en met het land waar hij jaren lang woonde. Het boek is een uitdrukking van zijn diep gevoelde walging, ontzetting en afkeer van alles waar de Nazi's voor stonden en hij doet dat middels een nieuwe benadering die het verhaal toch net weer een beetje fris doet voelen - al is dat een term die gezien het onderwerp wellicht niet zo goed op zijn plaats is. Bovendien kan Binet nog vertellen ook. De manier waarop hij op het moment suprème van de aanslag de tijd vertraagt en stil zet is bijvoorbeeld meesterlijk.

Ik kan me heel goed voorstellen dat er lezers zijn die absoluut niet door dit boek en zijn vorm overtuigd zijn, maar persoonlijk ben ik wel onder de indruk. HhhH is een schitterend monument, niet alleen voor twee verzetshelden maar ook voor alle gewone mensen die hen geholpen hebben en daar voor betaald hebben met hun leven. Het boek is niet bedoeld om het kwaad te doorgronden of om zich in te leven in hen die als wraakactie voor de aanslag letterlijk twee volledige dorpen uitmoordden en met de grond gelijkmaakten. Het kwaad is hier een gegeven en heeft nadrukkelijk geen menselijk gezicht. Het is het goede dat telt. En gelukkig weten we nu, dat al die verzetslieden hun levens niet voor niets hebben opgeofferd en dat de monsters (voorlopig tenminste) het verloren hebben van de goede mensen.
___________
PS Kent iemand nog meer boeken die in deze hybride vorm zijn geschreven: geen pure non-fictie, nog minder een pure roman, maar een feitelijk relaas met hier en daar fictieve invalshoekjes?

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.