Onsterfelijk

David Mitchell,
The Bone Clocks (GB 2014)
Roman, 608 pp.
In het Nederlands te verschijnen als Tijdmeters



David Mitchell is een duivelskunstenaar met woorden. Hij is de meesterverteller onder de meestervertellers. Hij kan elk genre aan en hij laat de stem van elke ik-figuur levensecht klinken. Ik ben een Mitchell-fan van het allereerste uur en weet inmiddels dat je blind op hem kunt vertrouwen voor een inventief, virtuoos geschreven en superonderhoudend verhaal. Alle drie die adjectieven zijn onverkort van toepassing op The Bone Clocks, maar....  er is ook nogal wat op aan te merken. Daardoor kan ik goed begrijpen dat het niet verder is gekomen dan de longlist van de Booker Prize en daardoor geef ik het geen vijf maar 'slechts' vier sterren. (Lees de blogs van Hella en Joke voor louter juichende besprekingen. Bettina had een zelfde soort leeservaring als ik en Barbara doet hier verslag van hoe zij het boek heeft ervaren).

Het boek begint en eindigt met Holly Sykes. In 1984 is ze een opstandige vijftienjarige die van huis is weggelopen om haar moeder een lesje te leren. In 2043 woont ze met haar kleindochter in een bezet Ierland waar aan alles gebrek is en waar geweld aan de macht is. Daartussen liggen 600 pagina's en en 60 jaar van actie, onverwachte gebeurtenissen, reizen over de halve wereld en een episch gevecht tussen Goed en Kwaad. Laten we dat epische gevecht even voor later bewaren en eens kijken hoe Mitchell zijn verhaal opbouwt. De kenners zal die opbouw bekend voorkomen. Net als in zijn debuut Ghostwritten en het verfilmde CloudAtlas bestaat dit boek uit een aantal met elkaar verbonden novelles, waarbij het verband deze keer duidelijker is dan in de vorige boeken. Holly is de rode draad die telkens terug komt, maar het vertelperspectief switcht intussen naar een arrogante corpsbal op skivakantie in Zwitserland, een oorlogsverslaggever die net weer terug is uit bezet Irak, een horkerige schrijver van middelbare leeftijd die op zijn retour is en verdacht veel heeft van Martin Amis, en tenslotte een psychiater die in een vroeger leven een personage in Mitchells vorige roman was, die zich afspeelde in de achttiende eeuw. Jawel.

[Waarschuwing voor degenen die dit boek nog wil lezen (en wie zou dat nou niet willen?): de volgende passages staan stampvol met verklappertjes. Normaal hoed ik me daar voor, maar het is onmogelijk om mijn standpunt over dit boek duidelijk te maken zonder een groot deel van de plot en het einde weg te geven.]

Op de achtergrond speelt zich een spannend en tamelijk waanzinnig verhaal over twee categorieën onsterfelijken af. De leden van de ene soort (de Goeden ofwel the Horologists) worden steeds weer vanzelf herboren in een nieuw lichaam. De leden van de andere soort (de Slechten ofwel the Anchorites) bereiken onsterfelijkheid door de zielen van onschuldige kinderen te consumeren. Tussen deze twee is een oorlog gaande, waarvan de meeste stervelingen niets merken (vooral omdat beide groepen episodes uit het geheugen van gewone mensen kunnen wissen), maar waarvan we als lezer zo nu en dan een mysterieuze en tantaliserende glimp opvangen.

Totdat Michell in het één na laatste deel overschakelt op full fantasy mode en er helemaal voor gaat: alles wordt onthuld, wij en Holly krijgen tot in detail uitgelegd wat voor snoods er achter de schermen allemaal gaande is en was, en er barst een heuse strijd op leven en dood tussen de Goeden en Kwaden los. Het is allemaal zeer vakkundig gedaan (Mitchell kan de clichees van het genre perfect repliceren) en is regelmatig nog wel leuk en spannend ook, maar het is zo over the top en en zo lang en zo moeilijk serieus te nemen en zo uit de toon vallend bij wat er volgt, dat dit ver weg het zwakste deel van het boek is. Wat nog het jammerste is, is dat die hele strijd uiteindelijk niet meer dan een spiegel is van de hebzucht in de echte wereld. De uitslag van de strijd heeft geen enkele impact op de mensheid, want die is al druk bezig zijn eigen graf te graven.

In het laatste deel is het 2043 en West-Europa staat op het punt om definitief ten onder te gaan aan zijn eigen overconsumptie en zijn eigen achteloosheid ten aanzien van eindige hulpbronnen. Elektriciteit is er alleen soms, het internet is aan het wegvallen en de Chinezen zijn aan de macht. Medicijnen worden steeds schaarser. Het recht van de sterkste regeert, grof geweld is hét middel om een zweempje van orde te bewaren. Holly treurt om wat ze verloren heeft, niet alleen om haar geliefden maar om veel meer:

It’s grief for the regions we deadlanded, the ice caps we melted, the Gulf Stream we redirected, the rivers we drained, the coasts we flooded, the lakes we choked with crap, the seas we killed, the species we drove to extinction, the pollinators we wiped out, the oil we squandered, the drugs we rendered impotent, the comforting liars we voted into office—all so we didn’t have to change our cozy lifestyles. People talk about the Endarkenment like our ancestors talked about the Black Death, as if it’s an act of God. But we summoned it, with every tank of oil we burned our way through. My generation were diners stuffing ourselves senseless at the Restaurant of the Earth’s Riches knowing—while denying—that we’d be doing a runner and leaving our grandchildren a tab that can never be paid.

Dit is het allersterkste en indrukwekkendste deel van het hele boek, waarbij het vuurwerk van de strijd tussen Horologists en Anchorites tamelijk lachwekkend en irrelevant afsteekt. Want we hebben het allemaal uitsluitend aan ons zelf te danken. Dit deel wordt door Mitchell zo angstaanjagend levensecht en zo indringend beschreven dat het tijdens het lezen voelde alsof hij een toekomstbeeld beschreef dat al uitgekomen was. Ik had de neiging om onmiddellijk blikken eten te hamsteren, voorraadjes medicijnen aan te leggen en te bedenken hoe ik er stiekem een zonnepaneeltje op na zou kunnen houden dat niet door de milities geconfisqueerd kon worden.

En de Horologists? Die zijn als het erop aan komt alleen nog maar noodzakelijk om als een soort deus ex machina op een IJslands schip vóór Holly's huis aan de Ierse kust te verschijnen en haar kleinkind te redden. Ik was natuurlijk helemaal blij en ontroerd voor Holly, maar als de rol van de Onsterfelijken in dit boek uiteindelijk slechts neerkomt op het redden van het kleinkind van de hoofdpersoon en een vriendje, terwijl de rest van West-Europa ten onder gaat, dan vind ik dat tegelijkertijd wat magertjes en een beetje sentimenteel.

Dit boek zou veel krachtiger zijn zonder de bovennatuurlijke elementen, of met een terughoudender inzet ervan. De Anchorites, als we ze eenmaal ontmoet hebben, zijn namelijk helemaal niet echt angstaanjagend maar hooguit griezelig op een cartooneske manier. Als een parallel met onze ongebreidelde consumptiedrift zijn ze een heel aardige vondst, maar het werkelijke kwaad schuilt in onszelf. En de uitgebreide aandacht die naar de bovennatuurlijke schijnwereld gaat, leidt teveel af van die constatering en ondergraaft daarmee de boodschap van Mitchell.

Dus, het eindoordeel? The Bone Clocks is een doos dure bonbons: veel loze calorieën, maar wel erg lekker.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.