Een havik tegen de dood

Helen Macdonald,
H is for Hawk (GB 2014)
Memoires, 288 pp.
Nederlandse titel: De h is van havik (september 2015)


Een grote roofvogel; de onverwachte dood van een geliefde vader; de schrijver T.H. White. Het lijkt nogal veel om in één boek te stoppen, maar Helen Macdonald heeft het klaar gespeeld om van deze uiteenlopende elementen een indrukwekkend en aangrijpend geheel te maken, waarin alle onderdelen met elkaar geïntegreerd zijn. Dat is bijzonder knap en het is geen wonder dat dit boek in Engeland een belangrijke prijs won. Ik kocht het vooral omdat ik een vogelliefhebber ben, maar eigenlijk gaat dit boek niet in de eerste plaats over een vogel, maar over de schrijver zelf en wat er met haar gebeurt als haar vader plotseling overlijdt en ze in een soort depressieve bijna-waanzin terecht komt. De havik moet haar daar uithalen.

Als ze haar geliefde vader ineens moet missen, zakt Macdonald (historicus, schrijver, dichter) weg in een depressie waarmee ze ogenschijnlijk nog wel kan functioneren maar die haar op de achtergrond - en zonder dat ze het echt in de gaten heeft - langzaam gek maakt.

The kind of madness I had was [...] quiet, and very, very dangerous. It was a madness designed to keep me sane. My mind struggled to build across the gap, make a new and inhabitable world. The problem was that it had nothing to work with. There was no partner, no children, no home. No nine-to-five job either. So it grabbed anything it could. It was desperate, and it read off the world wrong. I began to notice curious connections between things. Things of no import burst into extraordinary significance. I read my horoscope and believed it. Auguries. Huge bouts of déjà vu. Coincidences. Memories of things that hadn’t happened yet.

Ze besluit een havik te gaan trainen. Niet dat dat iets nieuws is. Als kind was ze al gefascineerd door roofvogels, op het obsessieve af, en ze is al jaren een ervaren valkenier. Maar een havik is wat anders dan een valk of een sperwer. Haviken lijken op sperwers op dezelfde manier als luipaarden op huiskatten lijken, schrijft ze: "Bigger, yes. But bulkier, bloodier, deadlier, scarier and much, much harder to see." De sierlijke valkjes zijn aristocratisch, gemaakt om te jagen in het open veld, en dus in Engeland van oudsher voorbehouden aan de klasse die over grote open landgoederen beschikt. Haviken zijn jagers van het bos en waren daarom altijd de jachtvogel voor de gewone man.

Macdonalds havik (foto gemaakt door de auteur)

Ze koopt een jonge havik, die in gevangenschap is geboren, en neemt het dier in huis, waar het eerst aan haar aanwezigheid moet zien te wennen en vervolgens moet leren om op haar arm te zitten en eten van haar aan te nemen. Onvermijdelijk begint ze het beroemde The Goshawk van T.H. White weer te herlezen, een favoriet boek uit haar jeugd. T.H. White is vooral bekend om zijn Arthurverhalen (The Once and Future King), maar hij was net zo bezeten van roofvogels als Macdonald en trainde net als zij jaren geleden een havik. Ook voor White was dit een therapeutische bezigheid. Hij was een ernstig getroebleerde ziel: kind van een alcoholistische vader en een koude moeder, homoseksueel in een tijd dat dat strafbaar was en hoogstwaarschijnlijk een sadomasochist. Het trainen van de havik was een gruwelijke worsteling en eindigde in een mislukking (of had juist een prima afloop, afhankelijk van hoe je het bekijkt): de havik ontsnapte en werd nooit weer gezien.

Met Macdonald en haar havik loopt het wel goed af, alhoewel dat doet er eigenlijk minder toe doet. Eerst moet ze nog een door een diep dal, waarbij de havik haar anker moet zijn, maar ongemerkt iets heel anders wordt. Dat proces, daar gaat het om. De havik wordt haar constante gezelschap. Ze gaat denken als een havik, begint de wereld te zien als een havik. Niet dat dat gezond is: "Like White I wanted to cut loose from the world, and I shared, too, his desire to escape to the wild, a desire that can rip away all human softness and leave you stranded in a world of savage, courteous despair." Het trainen gaat goed. De havik, die ze Mabel heeft gedoopt, laat zich voorbeeldig omvormen van een wild dier tot een instrument voor de jacht. Maar met Macdonald gaat het steeds minder: "As the hawk became tamer I was growing wilder." Ze is altijd meer een observator dan een participant in het leven geweest en dat wordt nu vele malen erger.

Maar uiteindelijk komt ze er weer bovenop en begint ze ook te begrijpen wat de havik te maken heeft met haar vader, de persfotograaf die als kind in de oorlog vliegtuigen spotte. Zoals ik al zei, is dit in de eerste plaats een boek over Macdonald zelf en over de heel eigen manier waarop ze aan rouwverwerking doet. Maar het is ook een fascinerend inkijkje in de wereld van de valkeniers en de roofvogels, en in het leven van T.H. White. Macdonald heeft een poëtenpen en is niet bang om meedogenloos in haar eigen ziel te wroeten. Het resultaat is een meeslepend en uitzonderlijk mooi geschreven boek. Mijn enige (zeer persoonlijke) bezwaren zijn dat ik vind dat roofvogels te allen tijde hoog in de vrije lucht thuis horen, en dat dit wilde dier in feite gebruikt werd voor de persoonlijke doeleinden van de auteur, iets wat me op de een of andere manier dwars zit, al hoe intens Macdonald ook van Mabel houdt. Deze twee zaken doen echter niets af aan de grote literaire kwaliteiten van dit boek.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.