zondag 28 december 2014

Een havik tegen de dood

Helen Macdonald,
H is for Hawk (GB 2014)
Memoires, 288 pp.
Nederlandse titel: De h is van havik (september 2015)


Een grote roofvogel; de onverwachte dood van een geliefde vader; de schrijver T.H. White. Het lijkt nogal veel om in één boek te stoppen, maar Helen Macdonald heeft het klaar gespeeld om van deze uiteenlopende elementen een indrukwekkend en aangrijpend geheel te maken, waarin alle onderdelen met elkaar geïntegreerd zijn. Dat is bijzonder knap en het is geen wonder dat dit boek in Engeland een belangrijke prijs won. Ik kocht het vooral omdat ik een vogelliefhebber ben, maar eigenlijk gaat dit boek niet in de eerste plaats over een vogel, maar over de schrijver zelf en wat er met haar gebeurt als haar vader plotseling overlijdt en ze in een soort depressieve bijna-waanzin terecht komt. De havik moet haar daar uithalen.

Als ze haar geliefde vader ineens moet missen, zakt Macdonald (historicus, schrijver, dichter) weg in een depressie waarmee ze ogenschijnlijk nog wel kan functioneren maar die haar op de achtergrond - en zonder dat ze het echt in de gaten heeft - langzaam gek maakt.
The kind of madness I had was [...] quiet, and very, very dangerous. It was a madness designed to keep me sane. My mind struggled to build across the gap, make a new and inhabitable world. The problem was that it had nothing to work with. There was no partner, no children, no home. No nine-to-five job either. So it grabbed anything it could. It was desperate, and it read off the world wrong. I began to notice curious connections between things. Things of no import burst into extraordinary significance. I read my horoscope and believed it. Auguries. Huge bouts of déjà vu. Coincidences. Memories of things that hadn’t happened yet.
Ze besluit een havik te gaan trainen. Niet dat dat iets nieuws is. Als kind was ze al gefascineerd door roofvogels, op het obsessieve af, en ze is al jaren een ervaren valkenier. Maar een havik is wat anders dan een valk of een sperwer. Haviken lijken op sperwers op dezelfde manier als luipaarden op huiskatten lijken, schrijft ze: "Bigger, yes. But bulkier, bloodier, deadlier, scarier and much, much harder to see." De sierlijke valkjes zijn aristocratisch, gemaakt om te jagen in het open veld, en dus in Engeland van oudsher voorbehouden aan de klasse die over grote open landgoederen beschikt. Haviken zijn jagers van het bos en waren daarom altijd de jachtvogel voor de gewone man.

Macdonalds havik (foto gemaakt door de auteur)
Ze koopt een jonge havik, die in gevangenschap is geboren, en neemt het dier in huis, waar het eerst aan haar aanwezigheid moet zien te wennen en vervolgens moet leren om op haar arm te zitten en eten van haar aan te nemen. Onvermijdelijk begint ze het beroemde The Goshawk van T.H. White weer te herlezen, een favoriet boek uit haar jeugd. T.H. White is vooral bekend om zijn Arthurverhalen (The Once and Future King), maar hij was net zo bezeten van roofvogels als Macdonald en trainde net als zij jaren geleden een havik. Ook voor White was dit een therapeutische bezigheid. Hij was een ernstig getroebleerde ziel: kind van een alcoholistische vader en een koude moeder, homoseksueel in een tijd dat dat strafbaar was en hoogstwaarschijnlijk een sadomasochist. Het trainen van de havik was een gruwelijke worsteling en eindigde in een mislukking (of had juist een prima afloop, afhankelijk van hoe je het bekijkt): de havik ontsnapte en werd nooit weer gezien.

Met Macdonald en haar havik loopt het wel goed af, alhoewel dat doet er eigenlijk minder toe doet. Eerst moet ze nog een door een diep dal, waarbij de havik haar anker moet zijn, maar ongemerkt iets heel anders wordt. Dat proces, daar gaat het om. De havik wordt haar constante gezelschap. Ze gaat denken als een havik, begint de wereld te zien als een havik. Niet dat dat gezond is: "Like White I wanted to cut loose from the world, and I shared, too, his desire to escape to the wild, a desire that can rip away all human softness and leave you stranded in a world of savage, courteous despair." Het trainen gaat goed. De havik, die ze Mabel heeft gedoopt, laat zich voorbeeldig omvormen van een wild dier tot een instrument voor de jacht. Maar met Macdonald gaat het steeds minder: "As the hawk became tamer I was growing wilder." Ze is altijd meer een observator dan een participant in het leven geweest en dat wordt nu vele malen erger.

Maar uiteindelijk komt ze er weer bovenop en begint ze ook te begrijpen wat de havik te maken heeft met haar vader, de persfotograaf die als kind in de oorlog vliegtuigen spotte. Zoals ik al zei, is dit in de eerste plaats een boek over Macdonald zelf en over de heel eigen manier waarop ze aan rouwverwerking doet. Maar het is ook een fascinerend inkijkje in de wereld van de valkeniers en de roofvogels, en in het leven van T.H. White. Macdonald heeft een poëtenpen en is niet bang om meedogenloos in haar eigen ziel te wroeten. Het resultaat is een meeslepend en uitzonderlijk mooi geschreven boek. Mijn enige (zeer persoonlijke) bezwaren zijn dat ik vind dat roofvogels te allen tijde hoog in de vrije lucht thuis horen, en dat dit wilde dier in feite gebruikt werd voor de persoonlijke doeleinden van de auteur, iets wat me op de een of andere manier dwars zit, al hoe intens Macdonald ook van Mabel houdt. Deze twee zaken doen echter niets af aan de grote literaire kwaliteiten van dit boek.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.

15 opmerkingen:

  1. Fijne bespreking Anna. Als ik dit boek al niet op mijn lijstje had staan, zou ik het er nu meteen bijzetten!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik hoop dat je het gauw gaat lezen, want ik ben heel benieuwd naar jouw gedachten over dit boek, Joke.

      Verwijderen
  2. Ik lees eerst nog twee andere boeken, maar daarna komt deze aan de beurt. En als ik het boek niet al in huis had, zou ik het nu meteen aanschaffen. :-)
    Mooie bespreking weer, Anna!

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Het is een bijzonder boek, Bettina, en eentje dat het waard is om gelezen te worden en om over na te denken. Ik ben benieuwd wat jij er van vindt.

      Verwijderen
  3. Ja, deze heb ik ook op het lijstje, fijn dat jij er enthousiast over bent.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Opvallend dat zoveel mensen dit boek op hun lijstje hebben. Je zou zeggen dat een Nederlandse vertaling vast zou lonen. Misschien is iemand daar zelfs al mee bezig.

      Verwijderen
  4. Maar Mabel was wel in gevangenschap geboren, daarmee staat zij toch een stukje dichter bij de huisdieren (die in feite toch ook door ons gebruikt worden) dan de echt wilde vogels.

    Ik weet dat Sylvia Townsend Warner een bejubelde biografie van T.H. White heeft geschreven, zegt Macdonald daar nog iets over? Het boek klinkt trouwens erg mooi, ik zet het ook op mijn lijstje.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ja, dat klopt en deels heb je ook wel gelijk. Maar ik vind dat er toch een groot verschil is met honden en katten, die zich deels zelf hebben gedomesticeerd en het geweldig naar hun zin hebben in onze huizen. Een roofvogel zou er volgens mij nooit voor kiezen om een band met een mens aan te gaan, iets wat die opportunistische katten en honden wel hebben gedaan ;-)
      De biografie van Sylvia Townsend Warner wordt inderdaad meerdere keren genoemd. Ik heb het idee dat dat hét standaardwerk over T.H. White is.

      Verwijderen
  5. Het boek verschijnt in september bij uitgeverij De Bezige Bij onder de titel 'De h is van havik'. Ik heb het vertaald, samen met Joris Vermeulen. De biografie van Townsend Warner wordt er in genoemd.

    Nico Groen

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dat is uitstekend nieuws, Nico, en bedankt voor het doorgeven. Ik zal de koptekst aanpassen.

      Verwijderen
  6. Aan hr. Nico Groen :
    In de vertaling wordt steeds gesproken van 'treinen van de havik', waar ik trainen zou verwachten. Is het een valkeniersterm dan ? Ik vind het storend, eerlijk gezegd. Maar dit doet niets af aan de hoge kwaliteiten van uw vertaling, en zeker niet aan de kunst van Helen Macdonald. Het is een veeleisend, intens boek.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Dag Anna, heb snel mijn ogen gesloten bij de twee laatste paragrafen, want moet dit boek nog uitlezen. :-) Maar uit nieuwsgierigheid googlede ik wel al eens naar andere recensies en stootte daarbij op redelijk wat 'similarities' bij de professionele recensenten die blijkbaar een memo moeten gekregen hebben waar het de verplichte vermelding 'memoire' betrof. (en dat ze het ook wat doodkloppen met hun sérieux) Zodoende: toch een stukje van jouw bespreking gelezen, gemerkt dat je minstens even volledig bent .. maar dan wel met die onbetaalbare personal touch - waarvoor dank! :-) (en misschien kom ik hier binnenkort dan weer eens langs)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dag Guy, ik had net gezien op je blog dat je met het boek bezig was en het ook geweldig vindt. Je bent van harte om weer langs te komen als je het uit hebt!

      Verwijderen
  8. Dag Anna, mooie bespreking hoor! Wat ik nou net zo goed vond aan dit boek: dat ze haar eigen rouwproces het merendeel van de tijd niet teveel expliciteert - iets wat ze in de laatste pagina's nou net wel doet, maar kom ;-) Ik ben er nog niet uit: die rouw (woordje dat ik doelbewust wegliet in mijn impressie) is een leidraad, maar zo soms had ik toch ook de indruk: dit hele havik-verhaal moest verteld, en het zou ook gekoppeld geweest kunnen zijn aan een andere emotie. Maar: prachtig boek.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. "soms had ik toch ook de indruk: dit hele havik-verhaal moest verteld, en het zou ook gekoppeld geweest kunnen zijn aan een andere emotie." Misschien wel. Maar ik denk toch dat er een heel sterk verband met juist de dood van haar vader was, de vliegtuigspotter. Het kan ook zijn dat Mcdonald dat er verband zelf in gelegd heeft, omdat wij mensen nu eenmaal perse overal verbanden willen zien, maar ik vermoed dat ze intuïtief wel gelijk had.

      Verwijderen