Van heiden tot heilige

Nicola Griffith,
Hild (GB 2013)
Roman, 560 pp.
Niet in het Nederlands verkrijgbaar


Deze bijzondere roman speelt zich af in dezelfde wereld als het eerste hoofdstuk van Michael Pye's heerlijke geschiedenisboek The Edge of the World. De Friese handelaren die Pye daarin uitgebreid opvoert, duiken er zo nu en dan in op voor een bijrolletje, maar verder staat de vrouw centraal die uiteindelijk (buiten het tijdsbestek van deze roman) beroemd zou worden als de wijze en invloedrijke Sint Hilda, abdis van Whitby, en die later werd gezien als de beschermheilige van eruditie, cultuur en poëzie. Deze Hild werd in 614 geboren als de dochter van een heidense prins en prinses in het Angelsaksische Engeland en heeft in Griffiths portret van haar vroege leven weinig van het clichébeeld dat we tegenwoordig veelal van iemand met 'sint' voor de naam hebben. Hild heeft dus echt bestaan en één van de eerste Engelse geschiedschrijvers, de monnik Beda, wijdt een hele pagina aan haar in zijn historie van Engeland.

Het Christendom is voor Hild en haar familie een wezensvreemde en uitheemse godsdienst die ze opgelegd krijgen als hun koning zich uit politieke overwegingen laat dopen: de god van de Christus-aanhangers zou wel eens machtiger kunnen zijn dan de Wodan van zijn voorouders. In de vroege zevende eeuw was Brittannië een voortdurend van kleur verschietende lappendeken van Keltische en Angelsaksische koninkrijkjes die elkaar amper het licht in de ogen gunden, dus de gunst van een machtige god was hard nodig om te overleven. Geen koning die destijds rustig in zijn bed de laatste adem uitblies. Ze stierven op het slagveld of werden vermoord, zoals de vader van Hild, die vergiftigd werd toen zij nog in de wieg lag, zodat haar moeder met twee kleintjes moest vluchten naar een bevriend koninkrijkje. Ook daar waren ze niet veilig, totdat ze uiteindelijk terecht kwamen in de rondtrekkende huishouding van Hilds oom, koning Edwin van Northumbrië.

Hilds moeder Breguswith, een telg uit het koningshuis van Kent, is een sluwe dame die alles doet om in deze onveilige en gewelddadige wereld te overleven. Omdat ze vrouw is, is het zwaard als wapen voor haar niet weggelegd, maar ze maakt zo slim mogelijk gebruik van haar intelligentie en ze buit  de bijgelovigheid van de vechtlustige en machtsbeluste Edwin maximaal uit. Haar dochter traint ze om zo weinig mogelijk te zeggen en intussen zo scherp mogelijk te observeren, en als kind leert Hild al dat ze - door haar inzichten als dromen en visioenen te presenteren - Edwin min of meer kan sturen in belangrijke beslissingen. Ze wordt ze zijn ziener, een functie die voor vrouwen uit de heidense Germaanse wereld niet ongewoon was en veel invloed en prestige opleverde. Maar de jonge Hild is niet uit op macht. Ze wil voor alles een veilig en zeker bestaan, met geliefden die blijven, en een thuis dat permanent is, en gezien de tijd waarin ze leeft, is dat een heel begrijpelijk verlangen.

Hild is zowel een bildungsroman over een jong meisje in een gevaarlijke en snel veranderende wereld, als een studie van die wereld zelf. Het is ongelooflijk hoe goed Griffith het leven in het zevende-eeuwse Brittannië voor de lezer weet op te roepen. Het is alsof ze er zelf gewoond heeft en uit eigen ervaring spreekt. Vrouwen, inclusief kinderen en prinsessen, waren de hele dag in de weer met spinnen, weven, borduren, karnen, eten bereiden, dranken brouwen, kruiden zoeken, vruchten plukken en meer van dergelijke bezigheden. Griffith geeft die bezigheden zo levensecht en zo gedetailleerd weer dat je er waarschijnlijk óf geïrriteerd door raakt óf er helemaal in op gaat en wordt ondergedompeld in het vroegmiddeleeuwse Engeland.

Reconstructie van een helm uit het
scheepsgraf van Sutton Hoo, uit
ruwweg de tijd van Hild
(bron: Wikipedia)

Hild is strijdbaar en uitzonderlijk intelligent, maar Griffith heeft er voor gewaakt om haar op een moderne jonge vrouw te doen lijken. Ook het christelijke geloof dat ze op een bepaald moment min of meer opgedrongen krijgt, wordt gepresenteerd vanuit het perspectief van een meisje dat is opgegroeid met heidense goden en dat uit de vlucht van vogels voortekenen afleest. Herkenbaar vroom (en soms schijnheilig) zijn alleen de missionarissen uit Rome. Ook heeft Griffith van haar heldin zowel voor haar eigen omgeving als voor de lezer een beetje een vreemde buitenstaander gemaakt. Veel mensen om haar heen zijn bang voor haar, omdat ze schijnbaar de toekomst kan voorspellen, terwijl ze niets anders doet dan voortdurend observeren en informatie verzamelen, en haar analyses vervolgens presenteert als visioenen omdat de enige manier is om de koning naar haar te laten luisteren. Door haar wel zeer uitzonderlijke scherpzinnigheid en moed is Hild ook voor de moderne lezer niet het soort heldin waar je je onmiddellijk mee identificeert. De jonge Hild is niet 'gezellig', zelfs al lijdt ze aan dezelfde verwarring en onzekerheid als andere pubers. Dat Griffith het toch voor elkaar heeft gekregen dat dit boek in de Engelstalige wereld met groot enthousiasme werd ontvangen zegt veel over de kracht van haar schrijf- en vertelkunst.

Inmiddels heb ik al een hele lap tekst over dit boek geschreven en ben ik nog amper onder de oppervlakte ervan gedoken, zoveel valt er over dit boek, over de hoofdpersoon, over haar tijd en over haar wereld te zeggen. Het zal inmiddels duidelijk zijn dat ik deze roman zeer geboeid heb gelezen en verheugd was te vernemen dat Griffith druk bezig is aan een vervolg. Ik wil maar wat graag nog veel meer over deze persoon lezen, waarover haar bijna-tijdgenoot Bede in zijn geschiedenis met zoveel bewondering schreef, en waar Griffith zo'n fascinerende persoonlijkheid van heeft gemaakt: tegelijkertijd een uitzonderlijke vrouw én een kind van haar tijd. Het is wel een boek waar je uitgebreid en rustig de tijd voor moet nemen, maar in onze haastige tijdgewricht kan het geen kwaad om je zo nu en dan ook eens helemaal over te geven aan slow lit.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.