Wat behouden blijft

Wallace Stegner,
Crossing to Safety (VS 1987)
Roman, 352 pp.
Nederlandse titel: Wat behouden blijft



"Hoe het leven van Larry en Sally voor altijd verandert door de vriendschap met Sid en Charity". Dat zou de ondertitel van dit boek kunnen zijn. Larry Morgan is een universiteitsdocent van eenvoudige komaf maar mét schrijftalent en Sally is van eenzelfde eenvoudige achtergrond. Ze moeten elke cent omdraaien, zeker nu er een baby op komst is, en de royalties van de verhalen die Larry zo nu en dan gepubliceerd krijgt, zijn meer dan welkom. Collegadocent Sid is van huis uit schatrijk en zijn vrouw Charity is een telg uit een familie die deel uitmaakt van de intellectuele en culturele elite van New England. Tot Larry's verbazing neemt dit glamourstel hem en Sally onder hun hoede als ze vanuit California naar Madison verhuizen. 

We straggled into Madison, western orphans, and the Langs adopted us into their numerous, rich, powerful, reassuring tribe. We wandered into their orderly Newtonian universe, a couple of asteroids, and they captured us with their gravitational pull and made moons of us and fixed us in orbit around themselves.

Sid en Charity zijn bevoorrecht maar idealistisch. Charity komt uit een milieu waar men vindt dat je iets zinvols met je leven moet doen en daar valt het schrijven van poëzie niet onder. Sid zou niets liever doen, maar wordt door de veel sterkere en overheersende Charity onder druk gezet om zich aan de wetenschap te wijden en zijn gerijmel te laten varen.

Dat was in de jaren dertig, midden in de Crisis. Nu zijn we een jaar of veertig verder en blikt Larry terug. Hij en Sally logeren namelijk na een lange afwezigheid in één van de zomerhuisjes van de Langs, maar dit is geen vakantie, want de aanleiding is een droevige. Charity heeft kanker en heeft de hele uitgebreide familie, waar Larry en Sally ook bij horen, voor een laatste keer om zich heen verzameld.

Het bevoorrechte milieu van de Langs heeft ook zijn donkere kanten. Ze zijn uitgesproken clannerig in de manier waarop ze met elkaar omgaan en persoonlijk zou ik het spaans benauwd krijgen van deze grote groep getalenteerde, prestatiegerichte en altijd samenklittende mensen. Larry ziet dat ook, maar is te zeer verguld met het feit dat ze destijds hem in hun midden hebben opgenomen en te dankbaar voor de hulp die hij en Sally daarna hebben gekregen, om kritisch te zijn. Bovendien hebben de Langs het soort onweerstaanbare charme waardoor ze je het idee geven dat jij hun een gunst hebt geschonken in plaats van andersom.

Maar eerst gaan we terug naar de idyllische wandelvakantie die de twee jonge stellen in de jaren dertig maken in de bossen van New England, onder de leiding van Charity, die niets aan het toeval wil overlaten en altijd alle touwtjes stevig in handen moet hebben. Dit levert in het begin wrijvingen op, maar daarna wordt het al gauw een paradijselijke trektocht. Maar Larry laat de lezer geen illusies - elk paradijs heeft zijn slang, en nergens ben je veilig:

Order is indeed the dream of man, but chaos, which is only another word for dumb, blind, witless chance, is still the law of nature. You can plan all you want to. You can lie in your morning bed and fill whole notebooks with schemes and intentions. But within a single afternoon, within hours or minutes, everything you plan and everything you have fought to make yourself can be undone as a slug is undone when salt is poured on him. And right up to the moment when you find yourself dissolving into foam you can still believe you are doing fine.

Als de klap komt, komt die bijna geruisloos, alsof Stegner hem vooral niet wil dramatiseren.

Aan het eind maakt Larry de balans op: heeft de dominante Charity haar man, door hem iets te laten zijn wat hij niet wilde zijn, ongelukkig gemaakt? Hebben Larry en Sally door de tragedie die hun heeft overvallen een slecht leven gehad? Of is het allemaal veel subtieler en genuanceerder en ingewikkelder? Wat je overkomt in het leven heb je voor een groot deel niet in de hand. Hoe je daar mee omgaat wel. Charity wil elk aspect van het leven naar haar hand zetten, Sally accepteert het noodlot met een flinkheid die naar heiligheid riekt.

Stegner laat Larry (die uiteindelijk een succesvol schrijver wordt) ook reflecteren op het schrijverschap en daarmee indirect op dit boek. Larry (en dus Stegner) maakt duidelijk dat de levens in deze roman eigenlijk helemaal geen romanmateriaal zijn.  

Where are the things that novelists seize upon and readers expect? Where is the high life, the conspicuous waste, the violence, the kinky sex, the death wish? Where are the suburban infidelities, the promiscuities, the convulsive divorces, the alcohol, the drugs, the lost weekends? Where are the hatreds, the political ambitions, the lust for power? Where are speed, noise, ugliness, everything that makes us who we are and makes us recognize ourselves in fiction? The people we are talking about are hangovers from a quieter time.

Crossing to Safety is geen boek met een plot, en bovendien een boek dat wegens het gebrek aan snelheid en sensatie ook in 1987 al ouderwets werd geacht, maar dat Stegner niettemin kennelijk van belang vond om te schrijven. Hij vindt de verhoudingen tussen de vier personages (en liefde en vriendschap) belangrijk en stelt de vraag wat een leven uiteindelijk de moeite waard maakt. Er vinden geen dramatische gebeurtenissen plaats, behalve die ene persoonlijke tragedie die zich eigenlijk buiten beeld afspeelt. Een rustig, introspectief boek dus, waar alleen een echt goede auteur iets boeiends en aangrijpends van kan maken. En Stegner is zo'n auteur. Hij schrijft schitterend proza en duikt met dat proza diep onder de oppervlakte.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.