De tijd gaat onverbiddellijk door

Jeanette Winterson,
The Gap of Time (GB 2015)
Roman, 288 pp.
Nederlandse titel: Het gat in de tijd



Op het eerste gezicht leuk bedacht van de Hogarth Press: een project waarbij bekende auteurs een moderne romanversie van een Shakespeare-toneelstuk schrijven. Aan de andere kant misschien toch een iets minder goed idee, want zoals Anne Tyler, die in dat kader The Taming of the Screw onder handen nam, hier zegt: 'Face it, his plots are terrible.' Dat is goed geobserveerd, want inderdaad, je leest Shakespeare op een heel andere manier en om hele andere redenen dan een roman. Jeanette Winterson heeft zich op A Winter's Tale gestort, wat niet direct één van de populairste of meest geslaagde Shakespearestukken is. Maar omdat Winterson zo'n inventieve auteur is, had ik er alle vertrouwen in dat ze er iets heel moois van zou maken. Ze had de Griekse mythe van Atlas immers ook prachtig herschreven voor de Myths Series van de Schotse uitgever Canon Gate. Maar helaas, die prestatie doet ze hier niet over en deze roman viel dus een tikkeltje tegen. Niet dat hij slecht is, maar er is toch wel wat op aan te merken. Ik zal hieronder proberen uit te uitleggen waarom ik The Gap of Time beslist heel aardig maar niet geweldig vond. Het is in ieder geval een onderhoudend boek, met veel inventiviteit, zoals we van Winterson gewend zijn, dus het lezen ervan was geen tijdsverspilling.

Van Sicilië naar Bohemen
Voor wie net als ik The Winter's Tale niet zelf heeft gelezen en dat ook niet meteen van plan is, geeft Winterson voordat ze met haar verhaal begint, een handige samenvatting van Shakepeares toneelstuk (net als Joke, die trouwens enthousiaster over het boek was dan ik). Het stuk gaat over de ziekelijk jaloerse koning van Sicilië, die zijn hoogzwangere vrouw er ten onrechte van verdenkt dat ze een affaire heeft met zijn beste vriend, en die het kindje, als het eenmaal is geboren, door een vertrouweling te vondeling laat leggen in Bohemen. Dit meisje (Perdita) groeit op bij een eenvoudige herder en zijn zoon en wordt 17 jaar later herenigd met haar vader, de jaloerse koning die haar verstootte. Je weet dus al dat het goed afloopt, net als het publiek van Shakespeare destijds, want het toneelstuk is ondergebracht in de categorie komedies.

Louche investeringsmaatschappij
Winterson verplaatst het stuk naar eigentijds Londen en New Orleans. De opening is geweldig. Shep, een oudere jazz-pianist in New Bohemia (dat wil zeggen, New Orleans) die rouwt om zijn dode vrouw, redt een baby, afkomstig uit een dure auto waarvan  de bestuurder net is doodgeschoten door een stel criminelen. Het taalgebruik is net zo jazzy als het decor en even was ik helemaal verkocht. Maar dan gaan we naar Londen, naar wat hier aan voorafging, naar de schatrijke hedge-fund manager Leo en zijn jongere vrouw MiMi, en hun goede vriend Xeno. De muziek in de taal verdwijnt helaas en het verhaal gaat nu over de driehoeksverhouding tussen Leo, MiMi en Xeno. Wie bij driehoeksverhouding nu het verkeerde idee krijgt: MiMi is zwanger van haar man Leo en zijn jaloezie ten opzichte van haar is volkomen onterecht, maar Winterson heeft de zaak gecompliceerd door Leo en Xeno ex-geliefden te maken die een affaire op kostschool hadden. Het koninkrijk Sicilië uit het origineel is nu een louche investeringsmaatschappij genaamd Sicilia, wat leuk bedacht is. Het drama speelt zich vervolgens af tegen de achtergrond van The City, om 17 jaar later zijn ontknoping te vinden aan de andere kant van de Atlantische Oceaan, waar Perdita na een gelukkige jeugd met Shep en zijn volwassen zoon haar zeventiende verjaardag nadert.

Verwrongen
Eén van de redenen dat ik dit boek net niet helemaal geslaagd vind, heeft te maken met de opmerking van Anne Tyler die ik in de eerste alinea citeerde. De plot van Shakespeares stuk is tamelijk terrible, maar kan op het toneel nog best goed uitpakken. Daar gelden toch andere regels en criteria. Voor een realistische roman komt het verhaal echter nogal verwrongen over, want Winterson is heel dicht bij het origineel gebleven en dan stuit je op rare verhaalelementen, die door Winterson nog een tikje raarder worden gemaakt, zoals een zwarte weduwnaar die een wit babytje adopteert en opvoedt, zonder dat iemand dat opvalt. Winterson kennende zou het me niets verbazen als ze dit element bewust heeft ingebracht als een spiegel voor witte Europeanen die zwarte babytjes adopteren. Maar het heeft ook - zoals wel vaker bij Winterson - een hoog kijk-mij-eens-clever-zijn gehalte. Datzelfde geldt voor de computer game gebaseerd op een gedicht van Gérard de Nerval waar Xeno aan werkt en waar wel erg veel bij gehaald wordt. De beelden zijn prachtig, het idee is bijzonder, maar het is allemaal net een beetje teveel, vooral omdat het enigszins gekunsteld in de rest van het verhaal gewrongen is. Ik snap de rol ervan in het kader van de thematiek waar de titel naar verwijst, maar vond het allemaal net wat te vergezocht aanvoelen.

Thematiek ten koste van psychologie
De personages (afgezien van Shep, de jazzpianist) hadden bovendien meer uitdieping kunnen gebruiken. Die hebben het eerlijk gezegd een beetje af moeten leggen tegen de boordevolle thematiek. Zo wordt het berouw van Leo, die vreselijk spijt krijgt van zijn eerdere daden, vooral neergezet aan de hand van het thema van het terugdraaien van de tijd en te weinig door psychologisch realisme. Wel is dat thema op mooie en complexe wijze verwerkt in het verhaal. Toch is het alles bij elkaar opgeteld een beetje topzwaar; het voelt teveel als het zoveelste triomfantelijke bewijs van Wintersons kunnen. Wat mij betreft is dat overbodig. Ik weet allang dat ze heel goed schrijft en ze had best wat minder nadruk op haar eigen talenten mogen leggen. Soms is less inderdaad more.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.