Een juweel uit het Midden-Oosten

Rabih Alameddine,
An Unnecessary Woman (Libanon 2013)
Roman, 320 pp.
Nederlandse titel: Een overbodige vrouw

Dit boek is een juweel. Wat zeg ik? Een Juweel met een hoofdletter. Moet je nog meer weten? Ja, toch maar wel, want ik denk niet dat iedereen zo als een blok voor dit boek valt als ik. Het element plot is namelijk zo goed als afwezig. Strikt genomen is het enige wat er gebeurt, dat de 72-jarige Aaliya, een inwoonster van Beiroet die zich temidden van haar boeken heeft verschanst, een crisis beleeft die ze uiteindelijk kan bezweren, en prompt een nog veel ergere crisis over zich heen krijgt die bij nader inzien misschien wel geen crisis is. Is dat het? Nee, natuurlijk niet.

Introvert
Het boek biedt ons de herinneringen van Aaliya (die zoals ze eerlijk toegeeft voortdurend alle kanten uitschieten), maar vooral haar gedachten en haar stem, die fantastisch is: erudiet, intelligent, geestig, speels, eenzaam en bij wijlen wanhopig. Zij is de overbodige vrouw uit de titel. Als tiener uitgehuwelijkt aan een impotente nul, die haar al na een paar jaar verlaat; vervolgens vanwege de schande grotendeels genegeerd door haar familie; maar dankzij een goede vriendin aan werk gekomen in een boekhandel die ze tot haar pensioen bestiert.

I am my family’s appendix, its unnecessary appendage. I was married off at sixteen, plucked unripe out of school, the only home I had, and gifted to the first unsuitable suitor to appear at our door, a man small in stature and spirit.( ...)
I long ago abandoned myself to a blind lust for the written word. Literature is my sandbox. In it I play, build my forts and castles, spend glorious time. It is the world outside that box that gives me trouble.

Aaliya heeft ALLES gelezen en vertaalt elk jaar een meesterwerk uit de westerse literatuur in het Arabisch. Maar enkel en alleen voor haar eigen plezier. Niemand zal haar vertalingen ooit te lezen krijgen. Want Aaliya is de ultieme introvert.

Wulps
De auteur van deze roman, Rabih Alameddine, is een Libanees die zijn tijd verdeelt tussen Beiroet en de VS. Engels is niet zijn moedertaal, maar zijn beheersing ervan is zo virtuoos als alleen die van een tweedetaalspreker kan zijn, een Joseph Conrad, een Vladimir Nabokov. Hij en zijn vertelster wentelen zich erin, met een genoegen dat ronduit wulps is. Aaliya's observaties over haar leven zijn vaak cynisch en scherp, wat niet zo onlogisch is als je jarenlang middenin een burgeroorlog hebt gewoond, maar dankzij haar genoegen in taal en literatuur nooit saai. Ze moet niks van haar familie hebben, heeft het evenmin op de buurvrouwen in haar appartement, maar spaart zichzelf ook niet.

Tweedehands
Aaliya leeft haar leven uit de tweede hand, middels boeken, zoals ook haar vertalingen uit de tweede hand zijn. De twee vreemde talen die ze beheerst zijn Engels en Frans en ze heeft zichzelf de regel gesteld dat ze alleen boeken vertaalt die niet oorspronkelijk in die talen zijn geschreven, maar wel in allebei zijn vertaald. Van een boek als Anna Karenina heeft ze dus haar eigen Arabisch vertaling gemaakt aan de hand van zowel een Engelse als een Franse vertaling. Dat is typisch Aaliya. Maar natuurlijk kan ze het leven uiteindelijk toch niet buiten de deur houden. Het dringt zich op via de voordeur en het sijpelt op doordringende wijze door via het plafond.

Zelfmedelijden en schoonheid
Het is een mirakel hoe goed deze Libanese man de denkwereld van een vrouw heeft beschreven, hoe volledig zijn schepping van haar is, hoe goed hij heeft begrepen dat het bijna onmogelijk voor een vrouw als Aaliya is (een vrouw zonder man en zonder kind), om als volwaardig mens mee te tellen in de Arabische maatschappij. Hij laat haar afwisselend zwelgen in zelfmedelijden en dan weer in de schoonheid die de literatuur haar heeft gebracht. Hij maakt van haar iemand vol tegenstrijdigheden, die zich zelf daar pijnlijk van bewust is, maar meestal niet in staat is om er wat aan te doen. Zo nu en dan komen haar wanhoop en haar eenzaamheid naar boven, maar meestal houdt Aaliya zich groot met intelligente humor.

Winnaar
Toen ik dit boek uit had, wou ik dat Aaliya echt was en dat ik haar op kon zoeken. Ik heb het in zo rustig mogelijk tempo gelezen, niet alleen om van elke zin te genieten en elke overpeinzing te overpeinzen, maar ook omdat ik wist dat ik Aaliya zou missen als ik het boek uit had. Het jaar is nog maar drie weken oud, maar ik weet nu al dat dit één van mijn absolute toppers van 2018 wordt. Ik wou dat ik kon zeggen dat ik het helemaal zelfstandig uit de obscuriteit had gehaald, maar dan zou ik liegen. Het werd mij een tijd geleden aangeraden door één van de lezers van mijn blog (helaas weet ik niet meer wie, dus reageer alsjeblieft als je dit leest) en het was naast finalist voor de National Book Award ook winnaar van meerdere literaire prijzen. In mijn eigen boekbloggerskring ben ik het echter volgens mij nog niet tegen gekomen, en ik hoop dat daar nu gauw verandering in komt.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.