zondag 4 maart 2018

Van edelman tot bediende

Amor Towles,
A Gentleman in Moscow (VS 2016)
Roman, 460 pp.
In het Nederlands vertaald als Graaf in Moskou


Regelmatig moest ik bij dit verrukkelijke boek denken aan één van mijn lievelingsfilms, The Grand Budapest Hotel van Wes Andersen. Grappig genoeg niet eens zozeer omdat dit ook in een luxe hotel speelt, maar eerder vanwege de volstrekt originele verbeelding van de schrijver, de optimistische blik, de ongebruikelijke humor en de prachtige gestileerdheid van veel scènes - een gestileerdheid die nooit verzandt in mooie scènes om de mooie scènes, maar het verhaal juist voortstuwt. Want wat bleek toen ik zojuist nog eens de passages doornam die ik eerder markeerde omdat ze mij niet alleen schitterend geschreven maar ook van belang voor het verhaal leken? Er staat daarin steeds een sprekend detail dat later van betekenis is voor de rest van het verhaal; een betekenis die het boek zijn reliëf geeft en het zijn emotionele lading schenkt. Alles blijkt uiteindelijk te kloppen.

Alleen het gegeven van dit verhaal is trouwens al heel origineel. De hoofdpersoon is de Russische graaf Alexander Rostov, die in 1922 door de Bolsjewieken veroordeeld wordt tot levenslang huisarrest in Hotel Metropol in Moskou, waar hij dan al vier jaar woont. Het enige wat hem van het vuurpeloton redt, is dat hij tien jaar eerder een gedicht met uitgesproken revolutionaire sentimenten heeft gepubliceerd. Meer dan dertig jaar zal de Graaf in dit hotel blijven en over die periode gaat dit boek.

Geheime ruimtes
De Graaf is een aristocraat in de beste zin van het woord: niet alleen erudiet en met de juiste omgangsvormen, maar ook naar iedereen even hoffelijk en attent. De Graaf is voorts van mening dat hij er het beste van moet maken, zelfs als hij vanuit zijn luxe suite in een klein zolderkamertje gedumpt wordt waar hij de rest van zijn leven zal moeten slijten. Hij bouwt een nieuwe wereld voor zichzelf op, met aan de muur het portret van zijn geliefde jong overleden zuster, de klok van zijn grootvader en de gouden munten verstopt in de poten zijn antieke bureau. Hij leert de negenjarig Nina kennen, die hem de geheime ruimtes van het hotel laat ontdekken en hem veel later nog iets van onschatbare waarde zal schenken. Hij ontdekt dat het hotel een microkosmos van de Sovjet Unie is, dat veel dingen sinds de Revolutie anders lijken maar het niet zijn. Hij krijgt bezoek van oude vrienden.  Hij sluit nieuwe vriendschappen met gasten, hij wordt verliefd. Hij wordt onmisbaar en hij wordt personeelslid.

Toeval en karakter
En passant denkt en praat de Graaf de Russische ziel (hier is een hele mooie:
duels were fought by convention at dawn in isolated locations to ensure the privacy of the gentlemen involved. But were they fought behind ash heaps or in scrapyards? Of course not! They were fought in a clearing among the birch trees with a dusting of snow. Or on the banks of a winding rivulet. Or at the edge of a family estate where the breezes shake the blossoms from the trees. . . . That is, they were fought in settings that one might have expected to see in the second act of an opera. In Russia, whatever the endeavor, if the setting is glorious and the tenor grandiose, it will have its adherents.)
... en denkt en praat hij over het leven in het algemeen, het verstrijken van de tijd, het verlies van geliefde mensen en plaatsen, en ziet hij de humor van zijn nieuwe leven onder de Bolsjewieken in. Maar bovenal realiseert de Graaf zich dat hij de grootste mazzelaar op aarde is. Aanvankelijk denk je dat dat alleen is vanwege de innige relaties met het personeel van het hotel, waar hij nu ook toe hoort, en vanwege de bijzondere vriendschappen die hij er sluit. Maar tegen het eind zal blijken dat er een hele bijzondere omstandigheid is geweest die hem het leven heeft gered. Een omstandigheid die berust op toeval, maar ook voort komt uit zijn karakter. En deze onthulling is, net als heel andere ogenschijnlijk willekeurige gebeurtenissen, op zo'n intricate wijze in het verhaal verwerkt dat de minder oplettende lezer er gemakkelijk aan voorbij kan gaan. Zelf heb ik neiging om helemaal verrukt te raken over dit soort ontdekkingen, waaruit maar weer eens blijkt dat een goede schrijver nooit zomaar iets doet, maar met alles een bedoeling heeft en dat het dus loont om aandachtig te lezen.

Warm en kloppend
Net als de Graaf heeft dit boek een groot en warm hart. Misschien is dat wel wat me uiteindelijk het langst bij zal blijven, samen met de boodschap die hij tegen het eind aan een jonge vrouw op de drempel van een nieuw en onzeker avontuur mee geeft:
... that our lives are steered by uncertainties, many of which are disruptive or even daunting; but that if we persevere and remain generous of heart, we may be granted a moment of supreme lucidity—a moment in which all that has happened to us suddenly comes into focus as a necessary course of events, even as we find ourselves on the threshold of a bold new life that we had been meant to lead all along. 
Zo uit zijn verband gerukt klinkt dit abstract en algemeen, maar in de stroom van het boek is dit de culminatie van alles wat je gelezen hebt, en krijgt het een emotionele lading die je doet beseffen dat dit is waar het hele boek naar toe heeft geleid. Dat alles wat Towles heeft geschreven klopt, niet alleen zijn zorgvuldig gecreëerde plot maar ook de levenswijsheid die de Graaf op een paar vierkante meter op heeft gedaan.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.

8 opmerkingen:

  1. Hoi Anna, Bettina heeft over dit boek ook een erg mooie recensie geschreven:http://bettinaschrijft.blogspot.nl/2018/02/a-gentleman-in-moscow-amor-towles.html. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ja, dat weet ik. Daar heb ik destijds op gereageerd, als je goed kijkt.

      Verwijderen
  2. Reacties
    1. Ik realiseer me nu dat jij één van de andere bloggers was bij wie ik dit boek langs had zien komen, Liliane. Ik heb het dus mede dankzij jouw wervende bespreking gelezen.

      Verwijderen
  3. Ja, hartverwarmend, en inderdaad, al die kleine dingetjes die later terugkomen en belangrijk bleken te zijn. Ik heb het nu enkele weken geleden gelezen, maar regelmatig komt Graaf Rostov weer even in mijn hoofd, ik kan hem moeilijk loslaten!

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dat had ik nou ook. Ik was al na 20 pagina's helemaal aan hem gehecht.

      Verwijderen