Dickens in Nieuw Guinea

Lloyd Jones,
Mister Pip (Nieuw Zeeland 2006)
Roman, 219 pp.
Nederlandse titel: Meneer Pip


In Papoea Nieuw Guinea, om precies te zijn op het eiland Bougainville waar een bloederige burgeroorlog woedt, vindt een veertienjarig zwart meisje een vriend in een fictief jongetje uit het negentiende-eeuwse Engeland. Temidden van de terreur stelt Charles Dickens haar en haar klasgenoten in staat om even te ontsnappen met Pip uit Great Expectations en troost te vinden in een ver land in een voorbije tijd.

Mister Pip is geen perfecte roman, maar het is wel een heel aangrijpend verhaal. Het speelt zich af in de jaren negentig, ten tijde van een werkelijk gevoerde, zeer gewelddadige burgeroorlog. Alle blanken hebben het eiland verlaten, behalve Mr. Watts, de man met de uitpuilende ogen en de getikte zwarte vrouw. Mr. Watts voelt zich onverwacht geroepen om de kinderen in het dorpje les te geven en zijn grootste troefkaart daarbij is zijn exemplaar van Great Expectations van Charles Dickens, waaruit hij begint voor te lezen. De kinderen zijn binnen de kortste keren gebiologiseerd door de belevenissen van de weesjongen Pip, die op het eerste gezicht wel erg ver van hun eigen leven af staan.
Dat blijkt echter niks uit te maken, zoals Matilda vertelt:

I had found a new friend. The surprising thing is where I'd found him - not up a tree or sulking in the shade, or splashing around in one the hill streams, but in a book. No one had told us kids to look there for a friend. Or that you could slip inside the skin of another. (p. 20)

Al gauw wordt het boek meer dan een toevluchtsoord voor Matilda. Ze trekt parallellen met haar eigen bestaan, realiseert zich dat haar afwezige vader destijds een "mr. Jagger-type character" heeft ontmoet en daarom is vertrokken, en dat ze net als Pip een moeilijke keuze zal moeten maken tussen Mr Watts en haar moeder, die vindt dat er maar één boek in de wereld is en dat is de Bijbel. Het verhaal van Pip stelt Matilda in staat om haar eigen omstandigheden van een afstandje te zien, patronen en lijnen te onderscheiden en haar leven daardoor iets beter te begrijpen. Goede fictie wordt hier dus terecht gepresenteerd als veel meer dan slechts een ontsnappingsmogelijkheid.

Maar het geweld op Bougainville wordt steeds heftiger en de gebeurtenissen traumatischer en ondanks de onmiskenbare lyriek in dit boek is Mister Pip daardoor geen vrolijk verhaal. Het grijpt je echter wel bij de keel. Hoewel de stem van Matilda niet al te overtuigend overkomt als die van een meisje (Lloyd Jones had beter een jongetje als hoofdpersoon kunnen kiezen) is niet met haar meeleven en meevoelen onmogelijk. De schrijver weet zijn lezers wat dat betreft genadeloos mee te slepen. Bovendien vind ik het behoorlijk gedurfd en origineel om de tijdloze kracht en magie van fictie te laten zien tegen de achtergrond van een vergeten burgeroorlog in een tropische uithoek.

Ik acht Lloyd Jones geen meesterlijk literator, maar Mister Pip is wel een verhaal dat op mij indruk heeft gemaakt en ik ben blij dat ik het, twee jaar nadat het werd voorgedragen voor de Man Booker Prize, nu toch eindelijk gelezen heb.