Lof der schaduw

Junichiro Tanizaki
In Praise of Shadows (Japan, 1933)
Kunst, filosofie, 73 pp.
Nederlandse titel: Lof der schaduw


Stel je een spaarzaam ingerichte ruimte voor, verlicht met kaarsen. Het licht van buiten wordt sterk gefilterd door het papier van de ramen en de hoeken zijn donker. Van de vrouw in de kimono is alleen het witgemaakte gezicht zichtbaar en zelfs als ze spreekt zie je haar tanden niet want die zijn zwart gelakt. Het goudbeslag op de kast geeft slechts een zachte gloed af in het gedempte licht.

Eén druk op de knop van het elektrische licht en wam! dit geheimzinnige, subtiele beeld is in één keer weg. De vrouw ziet er griezelig en kunstmatig uit in haar make-up, het goudbeslag is plotseling opzichtig en vulgair, alles in de kamer blijkt sleets te zijn en de suggestieve schaduwen zijn verdwenen.

Ook in 1933, toen deze overpeinzingen van romanschrijver Tanazaki werden geschreven, waren de Japanners al ijverig bezig de Amerikaanse levensstijl over te nemen. Alles moest nu baden in zoveel mogelijk hard elektrisch licht. Tanizaki ziet de voordelen van technische vooruitgang, maar betreurt de esthetische prijs die daarvoor betaald moet worden.

Het is waar, wij Westerlingen houden erg van licht in onze huizen, van grote ramen en schuifpuien, van witte muren, van felglimmend metaal. En het is vast ook waar dat traditionele Japanse altijd veel donkerder zijn geweest dan Westerse vanwege de diepe Japanse dakranden.

There are no doubt all sorts of reasons - climate, building materials - for the deep Japanese eaves. The fact that we did not use glass, concrete and bricks, for instance, made a low roof necessary to keep off the driving wind and rain. A light room would no doubt have been more convenient for us, too, than a dark room. The quality that we call beauty, however, must always grow from the realities of life, and our ancestors, forced to live in dark rooms, presently came to discover beauty in shadows, ulitmately to guide shadows towards beauty's ends. (p. 29)

En misschien zit er ook wel wat in dit verschil in mentaliteit dat de schrijver signaleert:

[W]e orientals tend to find our satisfactions in whatever surroundings we happen to find ourselves, to content ourselves with things as they are; and so darkness causes us no discontent, we resign ourselves to it as inevitable. If light is scarce then light is scarce; we will immerse ourselves in the darkness and there discover its own particular beauty. But the progressive Westerner is determined always to better his lot. From candle to oil lamp, oil lamp to gaslight, gaslight to electric light - his quest for a brighter light never ceases, he spares no pains to eradicate even the minutes shadows. (p. 48)

In Praise of Shadows is geen strak opgebouwd essay, eerder een serie associatieve overpeinzingen naar aanleiding van het verdwijnen van de schaduwen uit het Japanse interieur. In een vloeiende, altijd leesbare stijl verbindt Tanizaki op deze manier onderwerpen als het traditionele Japanse No-theater, jade, toiletten (!), geisha's, huidskleur, lakwerk en er komt zelfs een recept in het boek voor. Het is een esthetiek die een hele andere, voor mij nieuwe, manier van kijken vergt en die Tanizaki op een bijna betoverende manier weet over te brengen.