zondag 13 november 2011

Expeditie in Brazilië

Peter Fleming,
Brazilian Adventure (GB 1933)
Reisverhaal, 371 pp.
In het Nederlands vertaald als Expeditie in Brazilië.


Eerste even een leuk weetje: Peter Fleming was de oudere broer van Ian Fleming en daarmee als het ware dus de geestelijke oom van James Bond. Maar daar kwam ik onlangs pas achter, toen ik dit boek al 26 jaar in de kast had staan. Ik had het in augustus 1985 voor weinig geld in een antiquariaat gekocht, omdat ik vlak daarvoor met zeer veel plezier een boek van Peter Fleming over een reis door het toen nauwelijks toegankelijke Centraal-Azië had gelezen. Centraal-Azië is een gebied dat me eindeloos fascineert en waar ik al meerdere malen geweest ben, terwijl Brazilië me veel minder trekt, zodat ik dit boek dus allang weer vergeten was - totdat ik eerder dit jaar The Lost City of Z las, een zeer onderhoudend boek over de Britse ontdekkingsreiziger Colonel Fawcett die in 1925 door de Braziliaanse jungle werd verzwolgen en waarvan ondanks meerdere reddingsexpedities nooit meer een spoor werd gevonden. Tot mijn verrassing vond ik in The Lost City of Z plotseling een verwijzing naar mijn vergeten Flemingboek : Brazilian Adventure bleek het verslag te zijn van één zo'n vergeefse reddingsexpeditie. Verhip!

Fleming was in 1932 een jonge journalist bij The Times, toen hij in zijn krant de volgende advertentie tegenkwam:
Exploring and sporting expedition, under experienced guidance, leaving England June, to explore rivers Central Brazil, if possible ascertain fate Colonel Fawcett; abundance game, big and small; exceptional fishing; ROOM TWO MORE GUNS; highest references expected and given...
Fleming kan de verleiding niet weerstaan, schrijft, wordt aangenomen (na betaling van een flinke vergoeding) en "before long I found myself committed - in the capacity of special correspondent to The Times - to a venture for which Rider Haggard might have written the plot and Conrad designed the scenery."

Peter Fleming (foto uit mijn boek uit 1940)
Het is 1932, dus dit is een ouderwets verhaal. Men steekt met de boot over naar Zuid-Amerika, communiceert via telegrammen, en van de natuur genieten betekende nog zoveel mogelijk wilde beesten afknallen. Fleming is bovendien een echte Old Boy, geschoold in Eton en Oxford, en dat is te horen. Niet dat ook maar ergens in het boek de frases "old chap" en "jolly good" voorkomen, maar als lezer voel je gewoon dat Fleming en mede-expeditielid Roger (ook een Old Boy) elkaar onderweg voortdurend zo toespraken. Ook is Flemings schrijfstijl duidelijk bedoeld om er geen enkel misverstand over te laten bestaan dat hij Engels gestudeerd heeft aan de universiteit en niet zomaar een verslaggevertje is. Het is dus even wennen. P.G. Wodehouse in het oerwoud met literaire pretenties, daar was ik aanvankelijk bang voor.

Maar gelukkig valt het daarna erg mee. Fleming neemt noch de expeditie noch zichzelf al te serieus en hij is bepaald geen watje. Fysieke inspanning, ontberingen, primitief gedoe - je hoort hem niet klagen. Ook is hij minder neerbuigend ten opzichte van de 'inboorlingen' dan sommige andere expeditieleden. En hij heeft gevoel voor humor, wat hem precies de juiste houding verschaft voor de tocht. Want het is vanaf het begin duidelijk dat de expeditie niet al te best georganiseerd is (niemand schijnt bijvoorbeeld de moeite te hebben genomen om Portugees te leren) en volledig afhankelijk is van een zekere Major Pingle (in werkelijkheid de Amerikaanse Captain J.G. Holman), een eigenzinnige autocraat waar het in de binnenlanden steeds slechter mee botert.

Maar het zit de expeditie ook op andere fronten niet mee. Voordat ze zelfs maar Sao Paolo hebben verlaten, gaat het al fout: er breekt revolutie uit, al duurt het even voordat Fleming en zijn kornuiten dat in de gaten hebben.
It had broken out the night before, and was now in full swing. This meant that there was not a hope of our starting up-country the next day, for the banks were shut and the train service dislocated. We were very much annoyed. We were also a little piqued. None of us had any previous experience of revolutions; but from all we had heard from them, to be in the middle of one and not know anything about it until eighteen hours after it had started seemed to argue a certain want of perspicacity. (p. 77)
Ha! heerlijk die Britse ironie en zelfspot.

Uiteindelijk lukt het dan toch om, na vertragingen en tegenslagen, de binnenlanden in te trekken en zelfs in de jungle van de Mato Grosso door te dringen. Fleming geniet van de wildernis en schrijft daar lyrisch over, vertelt met levendige interesse over de Brazilianen die ze ontmoeten, bagatelliseert de ontberingen en een tijdlang lijkt alles goed te gaan. Ze komen verder dan aanvankelijk verwacht, maar op een gegeven moment gaat het toch mis: knallende ruzie tussen Major Pingle, die het geld beheert en terug wil omdat verdergaan te gevaarlijk zou zijn, en Fleming en een paar medestanders die door willen, op zoek naar Colonel Fawcett. Er volgt een aantal spannende hoofdstukken, waarin de rivaliteit tussen de twee kampen steeds grotere vormen aanneemt en waarin het onzeker is of Fleming de boot terug naar Engeland zal weten te halen.

Hoe het afloopt is genoegzaam bekend: Colonel Fawcett werd nooit gevonden en Peter Fleming arriveerde in november 1932 veilig en wel terug in Engeland, waar hij een carrière als gevierd reisboekenschrijver begon. Dit was zijn eerste reisverslag en ik heb er erg van genoten. Mijn favoriete scène is die waar één van de Engelsen in een gevaarlijke stroomversnelling overboord slaat, enige tijd onder water verdwijnt en tot ieders verbazing (niet in het minst die van hemzelf) daarna ongedeerd weer opduikt, met tropenhelm nog op het hoofd en pijp nog in de mond.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!

5 opmerkingen:

  1. Oh, ik ben zo dol op oude reisboeken! Aanstekelig stuk! Ken je In Morocco van Edith Wharton? http://www.gutenberg.org/ebooks/11104

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Nee, dat kende ik niet, hoewel ik behoorlijk veel van Edith Wharton heb gelezen. Bedankt voor de tip. Ik heb het boek meteen op mijn Kindle gezet.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Wat grappig, anders dan jij ben ik helemaal geen globetrotter, maar van kinds af aan was het mijn droom om naar Brazilië te gaan (ben er in 1987 geweest).

    Omdat het zo groot is, is er een rijke variatie aan landschappelijk schoon, en ik kan veilig zeggen dat Rio de Janeiro een van de mooist gelegen steden ter wereld is.

    Ik houd ook erg van oude reisboeken (heb er een paar in de kast staan van bemiddelde dames die Afrika intrekken en zo), maar hier had ik nog niet van gehoord. Ik zal deze titel in gedachten houden, en ook Heldinne bedankt voor de tip!

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Lethe, ik heb ook nog zo'n boek in de kast staan van een bemiddelde negentiende-eeuwse dame die Afrika intrekt (Isabelle Eberhardt). Het ligt momenteel vrij hoog op de tbr-stapel.
    En wat Brazilië betreft: binnenkort kun je toevallig nog een bespreking tegemoet zien van een boek dat daar speelt.

    BeantwoordenVerwijderen