Een uitbundige satire

Mat Johnson,
Pym (VS 2012)
Roman, 384 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


Pym is een tamelijk uniek boek. Het is een idioot verhaal dat dolle pret is om te lezen, dat tegelijkertijd vol zit met literaire verwijzingen en dat op een nog dieper niveau een verhandeling is over onder meer racisme in de VS. Het is een uitbundige satire op de enige roman die Edgar Alan Poe ooit produceerde, The Narrative of Arthur Gordon Pym of Nantucket. Een doorslaand succes is die roman nooit geworden, want het is een uiterst curieus, deels bij elkaar gejat avonturenverhaal, dat abrupt eindigt en waarvan niemand de betekenis ooit heeft kunnen doorgronden. Bovendien staat het volgens de kenners bol van het racisme, maar dat was in 1838 niet echt heel bijzonder. De hele Amerikaanse maatschappij, met zijn grotendeels op slavernij gebaseerde economie, was destijds immers doordesemd met racisme.

Hoofdpersoon van Mat Johnsons Pym is Chris Jaynes, een universitair docent die geen vaste aanstelling krijgt, omdat hij als het zwarte equivalent van een excuustruus weigert in de diversity committee zitting te nemen en meer wil dan Afro-Amerikaanse literatuur doceren. Chris overweegt na zijn ontslag serieus om helemaal door het lint te gaan, maar wordt net op tijd afgeleid door de vondst van een oud manuscript van de hand van één van de zeemaatjes van Arthur Gordon Pym. Krijg nou wat! Poe's gelijknamige romanheld heeft dus echt bestaan! Zou Tsalal, Poe's geheimzinnige eiland in de buurt van Antarctica, bewoond door uitsluitend zwarten, dan misschien ook echt zijn? Chris rust een Afro-Amerikaanse expeditie richting Zuidpool uit en vertrekt opgetogen naar Antarctica. En wat hem daar allemaal te wachten staat....

"Almost Heaven" door Thomas Kinkade. Wat mij betreft
gruwelijke kitsch, maar wellicht zie ik dat verkeerd.

Verweven in het dolkomische verhaal, dat met opzet veel elementen aan Poe's roman heeft ontleend, zit allerlei sociaal commentaar. Eigenlijk gaat Pym over de zoektocht van Amerikanen naar een echt thuisland, virtueel of echt. Chris Jaynes zou graag opgaan in de bevolking van een groot eiland waar zwart zijn de norm is en wit niet bestaat. Zwarte jeugdvriend en buschauffeur Garth Frierson is op zoek naar de idylles van schilder Thomas Karvel (een geweldige parodie op de in Amerika razend populaire schilder Thomas Kinkade).  Deze Thomas Karvel is op zijn beurt op zoek naar een plek waar hij één van zijn kitschparadijzen kan nabouwen, en een hele club zwarten doet verwoede pogingen om door middel van DNA-onderzoek erkend te worden als één van de leden van een Indianenstam.

This is an American thing: to wish longingly for a romanticized ancestral home. This is a black American thing: to wish to be in the majority within a nation you could call your own, to wish for the complete power of that state behind you. It was the story of the maroons and black towns on the frontier, it was the dream of every Harlem Pan-Africanist. [...]
That’s why Poe’s work mattered. It offered passage on a vessel bound for the primal American subconscious, the foundation on which all our visible systems and structures were built. That’s why Poe mattered. And that’s why my work mattered too, even if nobody wanted me to do it.

Het eerste deel van het verhaal, dat voornamelijk de Amerikaanse letterenfaculteiten en Chris Jaynes zelf belachelijk maakt, heeft wat gekunstelds, wat steriels. Het is wel leuk en knap en interessant, maar het verhaal komt pas echt goed los als Chris en zijn medezoekers op Antarctica aankomen en Mat Johnson zijn verbeeldingskracht kan aanwenden. Dan blijkt ook dat hij een uitgesproken talent heeft voor komedie en satire.

Veel van de elementen uit het boek die onderwerp zijn van satire zijn zeer Amerikaans, zoals de regel dat iedereen die één drup zwart bloed heeft, helemaal als zwart wordt aangemerkt, met alle sociale gevolgen van dien. (Heel wonderlijk, overigens. Dat zou hetzelfde zijn als mij officieel tot Duitse bombarderen omdat mijn betbetovergrootmoeder Duits was.) Voor mensen die behoorlijk wat Amerikaanse literatuur gelezen hebben en de geschiedenis van het land kennen, moet de prominente aanwezigheid van die typisch Amerikaanse instituten echter geen onoverkomelijk bezwaar zijn. En je haalt met Pym wel mooi een uiterst vermakelijk, origineel én intellectueel interessant boek in huis. Zoals ik al zei: dat is toch een tamelijk unieke combinatie?

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!