Een verhaal van hartstocht

Ford Madox Ford,
The Good Soldier: A Tale of Passion (GB 1915)
Roman, 248 pp.
Nederlandse titel: De goede soldaat : een verhaal van hartstocht
Herlezing.


Een beetje literatuurliefhebber kan moeiteloos en tot vervelens toe de opening van Pride and Prejudice of Anna Karenina opdreunen, maar het begin van The Good Soldier is veel minder bekend. Terwijl deze roman toch ook een eerste zin heeft die er meteen in hakt, namelijk: "This is the saddest story you have ever heard". Jaren geleden las ik dit boek ook al en kreeg ik vooral het meeslepende verhaal mee. Deze keer had ik onwillekeurig veel meer aandacht voor de wijze waarop het werd verteld en ook: voor wat er niet werd verteld. De titel en het jaar van eerste publicatie doen vermoeden dat het boek over de Eerste Wereldoorlog gaat, zoals Fords onlangs voor de buis bewerkte roman Parade's End, maar niets is minder waar. Het speelt in de jaren vóór de oorlog en gaat over de ingewikkelde relaties tussen twee keurige, upper class echtparen. Alhoewel? Misschien minder keurig dan het eerste gezicht doet geloven.

Het wordt verteld door John Dowell, een rijke Amerikaan in Europa, die zich na de tragische overlijdens van zowel zijn vrouw Florence als van zijn vriend Edward Ashburnham (de officier uit de titel), afvraagt wat er nou eigenlijk allemaal is gebeurd. En hoe het komt dat hij helemaal niks door had van de affaire tussen Edward en Florence. Want John is weliswaar door en door goed, maar gespeend van elke verbeeldingskracht. Hij vraagt de lezer om zich voor te stellen dat ze samen bij het haardvuur zitten en dat hij, John, al uitweidend en meanderend, zijn verhaal doet. Maar John doet zijn verhaal vooral voor zichzelf, om te kunnen begrijpen - om te trachten te zien wat hij tot nu toe niet zag. Daarin schuilt het meesterlijke van dit boek.

De echtparen Dowell en Ashburnham ontmoetten elkaar jaren achtereen in hetzelfde Duitse kuuroord, waar Florence en Edward verbleven voor hun hartkwaal. Opwinding zou fataal zijn, een rustig en voorspelbaar leven was wat elk nodig had. John beschrijft de vriendschap als een statige dans:

... our intimacy was like a minuet, simply because on every possible occasion and in every possible circumstance we knew where to go, where to sit, which table we unanimously should choose; and we could rise and go, all four together, without a signal from any one of us, always to the music of the Kur orchestra, always in the temperate sunshine, or, if it rained, in discreet shelters.

Om meteen daarna in vertwijfeling uit te roepen:

No, by God, it is false! It wasn’t a minuet that we stepped; it was a prison – a prison full of screaming hysterics, tied down so that they might not outsound the rolling of our carriage wheels as we went along the shaded avenues of the Taunus Wald.

John zegt in het begin dat hij niet begrijpt wat de vrouwen in de oppervlakkige Edward zagen, behalve dat hij een goede officier was, maar komt dan al vertellend juist tot de conclusie dat Edward een fantastische kerel was die vreselijk heeft geleden. Maar hij verzucht ook regelmatig "I know nothing -  nothing in the world – of the hearts of men."

Ja, het verhaal van John Dowell en de verwrongen driehoeksrelaties (meervoud, want er is ook nog een jong meisje dat een belangrijke rol speelt) om hem heen is een droevig verhaal, maar het is ook uitermate fascinerend. Samen met John proberen we er achter te komen wat er precies voorgevallen is, hoe de tragedie zich ontwikkelde. Daar slagen we uiteindelijk in. Maar de interpretatie van dat alles, met name de morele interpretatie, is wat anders. Hoe solide is de interpretatie van John? In hoeverre kunnen we op zijn oordeel vertrouwen? Had hij echt niets in de gaten van de liederlijkheid om hem heen? Is Edward, behalve een good soldier, nu een slachtoffer of een misselijkmakende egoïst? Wat is goed en wat is slecht?

Het is net het echte leven, waarin we mensen die we denken te kennen helemaal niet blijken te kennen, waarin morele oordelen niet altijd zomaar even op te lepelen zijn. Het boek is daarmee één van de eerste echt moderne twintigste-eeuwse romans, waarin de absolute waarden en het montere optimisme van het Victoriaanse tijdperk ineens in rook opgegaan blijken te zijn en alle houvast afbrokkelt. Het modernisme is niet echt mijn stroming, maar dit boek zal ik altijd blijven koesteren. Het verhaal is aangrijpend, boeiend en biedt veel stof tot nadenken. Een klassieker in alle betekenissen van het woord.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!