Monnik, spion en speurder

S.J. Parris,
Heresy (GB 2010)
Roman, 435 pp.
In het Nederlands verschenen als Ketterij



De speurder en verteller van dit zestiende-eeuwse misdaadverhaal is een geëxcommuniceerde ex-monnik die door de Inquisitie op de hielen wordt gezeten, nadat hij op het privaat was betrapt met één van de werken van Erasmus. Na vele omzwervingen over het Europese continent en een tijd aan het Franse hof verblijft hij nu tijdelijk in Engeland, waar hij bevriend is met de beroemde dichter en hoveling Sir Philip Sidney. Verder werkt hij stiekem voor Sir Francis Walsingham, de spymaster van Elizabeth I, die informatie over katholieke samenzweringen tegen de koningin verzamelt.

Nou nou, wel erg vergezocht allemaal, zou je zeggen. Maar truth is stranger than fiction. De omschrijving hierboven is volledig historisch en slaat op niemand minder dan Giordano Bruno, een beroemde figuur in de wetenschapsgeschiedenis. Hij durfde onder meer vol te houden dat Copernicus gelijk had en dat de aarde om de zon draaide en niet andersom, en dat de sterren ver verwijderde zonnen waren, elk met hun eigen planeten. Dit was je reinste ketterij en in 1600, zeventien jaar nadat dit verhaal zich afspeelt, sterft Bruno een gruwelijke dood op de brandstapel. Een zeer interessante figuur dus, waarvan het jammer is dat het zo slecht met hem afliep.

De serie moorden in dit boek die Bruno aan de universiteit van Oxford oplost, zijn puur verzinsel, maar het klopt dat hij daar in 1583 verbleef. Het moordverhaal voldoet heel aardig aan de eisen van het genre, en is dus onderhoudend en redelijk spannend, maar wat dit boek daar bovenuit doet stijgen is het tijdsbeeld dat Parris oproept. En dan niet het fysieke tijdsbeeld, maar vooral het beklemmende geestelijke en intellectuele klimaat, waarin en politiek en godsdienst een en hetzelfde waren, waarin op al te afwijkende ideeën de doodstraf stond en kennis gevaarlijk was. Zoals zijn abt tegen Bruno zegt vlak voordat die ternauwernood aan de klauwen van de Inquisitie ontsnapt:

“The sin of our first father was the desire for forbidden knowledge.” He enunciated each word carefully, running his tongue wetly over his lips. “He thought he could become like God. And this is your sin also, Fra Giordano Bruno. You are one of the most gifted young men I have encountered in all my years at San Domenico Maggiore, but your curiosity and your pride in your own cleverness prevent you from using your gifts to the glory of the Church. It is time the Father Inquisitor took the measure of you.”

Maar de universiteit van Oxford van 1583 is ook niet direct een walhalla. Het is een heel ander soort kennisinstelling dan nu, want als vrijheid van meningsuiting niet bestaat en actief door de staat wordt bestreden, gaat het niet om het vergaren van nieuwe ideeën maar slechts om het doorgeven van goedgekeurde bestaande kennis. Nieuwsgierigheid is verdacht en gevaarlijk. Katholieken worden gezien als staatsvijanden die het op koningen Elizabeth voorzien hebben en moeten hun geloof in het geniep belijden, terwijl het nog niet zolang geleden, onder Elizabeths voorgangster (Bloody) Mary precies andersom was en de protestanten op de brandstapel belandden. De oudste masters, die van vóór Hendrik VII's reformatie, hebben al drie keer verplicht van godsdienst moeten wisselen en niemand weet waar hun loyaliteit nu echt ligt.

In dit wespennest wordt één van de masters gedood. Rector Underhill besluit in paniek om de zaak gezwind in de doofpot te stoppen en het op een ongeluk te gooien, maar na een tweede verdachte dood lukt dat niet meer. Bruno, die zoals bekend goed is in logisch denken en graag dingen uitzoekt, krijgt de opdracht om onofficieel en discreet op onderzoek uit te gaan. Hadden de slachtoffers wellicht 'paapse' sympathieën? Of wilden ze juist een heimelijke katholiek verraden? Tussen de bedrijven door is Bruno voor zichzelf ook nog in het geheim op zoek naar een middeleeuwse manuscript met verboden kennis, dat zich vermoedelijk ergens in Oxford bevindt. Hij belandt in een gevaarlijke schemerwereld waar niemand nog weet wie hij kan vertrouwen. Zelfs de koop en verkoop van boeken is een riskante zaak in een tijdperk waar het bezit van de verkeerde kennis letterlijk levensgevaarlijk was.

Parris is er met Heresy in geslaagd een intelligente en originele speurdersroman te schrijven, die een conventioneel misdaadverhaal vertelt maar daarbij slim en overtuigend gebruik maakt van de paranoïde wereld waarin de hoofdpersoon leeft. Het is een echte aanrader voor de liefhebber van historische speurdersromans en is het eerste deel van een serie waarin inmiddels vier delen zijn verschenen. Fans van de boeken van C.J. Sansom, die iets eerder (in de tijd van Hendrik VIII) spelen, zullen hier geheid van genieten.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.