zondag 6 juli 2014

Hoe wordt iemand fundamentalist?

Tahmima Anam,
The Good Muslim (Bangla Desh 2011)
Roman, 304 pp.
Nederlandse titel: Een deugdzaam man


Bangla Desh 1971: destijds was dat voor mij in de eerste plaats de hitsingle van George Harrison en het liefdadigheidsconcert dat erbij hoorde. Vooral daardoor wist ik dat er in Oost-Pakistan (zoals het tot dan heette omdat het samen met West-Pakistan één land vormde) een ellendige bevrijdingsoorlog was uitgebroken en dat daar sprake was van een enorme humanitaire ramp. Vanuit mijn veilige, beschermde Nederlandse leventje kon ik me daar eerlijk gezegd niet zoveel bij voorstellen, behalve dat het heel erg moest zijn. Dankzij dit prachtige en ambitieuze boek ben ik nu een stuk wijzer geworden. Het speelt in de jaren 80, maar de personages zijn gevormd door de onafhankelijkheidsoorlog, en 1971 is nog lang niet voorbij.

We schrijven 1984 en Maya keert terug naar haar het huis van haar moeder in de hoofdstad Dhaka. Jaren geleden heeft ze plotseling haar biezen gepakt om als arts te gaan werken in een uithoek van het land, maar ze heeft gehoord dat haar schoonzuster is overleden en hoopt nu stiekem dat ze haar broer Sohail weer terug zal krijgen. Ooit hadden de twee een hele sterke band, maar toen Sohail in 1972 getraumatiseerd uit de oorlog terugkwam, was hij een ander mens geworden, die niet over zijn ervaringen kon of wilde praten. "There was a time when she would know, from the way he glanced at her, or the shape of his lips when he spoke, exactly what he was thinking. But he had learned to disappear within himself, and his face told her nothing." Toen hij uiteindelijk met de fanatiek islamitische Silvi trouwde, kon Maya het niet langer aanzien en ontvluchtte ze het huis van haar moeder.

Wat ze daar nu in 1984 aantreft, geeft haar een grote schok. De bovenste verdieping is overgenomen door een fundamentalistisch gezelschap dat haar broer bijna vereert als een soort profeet. Sohail zelf is permanent op pad voor de goede zaak en zijn zoontje mag niet naar school om hem vooral maar van het angstaanjagende moderne leven weg te houden. Maya's moeder heeft het opgegeven en gaat de vrouwen in boerka's gelaten uit de weg, maar Maya is zeer verontrust: "... years ago they had thrown away all their light bulbs, their darkness now interrupted only occasionally by the tiny yellow presence of oil lamps." De letterlijke schemer waarin deze vrouwen wonen, is in Maya's ogen een afspiegeling van de morele en intellectuele duisternis waar ze in leven. Hoe heeft het zover kunnen komen? Wat heeft haar broer van een hippe, areligieuze jongeman kunnen doen veranderen in een ultravrome moslim?

Het boek is Maya's zoektocht naar een antwoord op deze vraag. Daarnaast is het ook een verwerking van de periode na 1971, die vol idealen en nationalistische trots begon, maar niet het beloofde land bracht waar Maya, Sohail en hun vrienden zo hard voor gevochten hebben. Maya is in dit opzicht net zo fanatiek en compromisloos als haar broer, maar ze is een uitgesproken moderne vrouw, wetenschappelijk geschoold en atheïstisch, zodat het automatisch gemakkelijker is om je met haar te identificeren dan met Sohail. Wel krijgen we korte blikken in Sohails hoofd, die verhelderend werken en hem wel dichterbij brengen, maar niet héél veel dichterbij. Cruciaal is verder een episode waarin Maya's moeder ernstig ziek is en Maya doodsbang is dat ze ook haar zal verliezen. Onverwacht vindt ze in haar wanhoop troost in de aanwezigheid en de warmte van de vrouwen in de gehate boerka's. Even is ook zij, net als haar broer, een ander mens, iemand die ze zelf amper herkent. Maar de transformatie is niet blijvend.

Voor Maya is het belangrijkste, nu ze terug in Dhaka is, om weer een nieuw bestaan op te bouwen, een nieuw evenwicht te vinden en uit te vogelen hoe ze kan leven met een Bangla Desh dat ver af staat van de idealen die ze ooit koesterde. Dat lukt uiteindelijk. En in die zin geeft het boek gelukkig ook hoop voor de toekomst. Mooi is bovendien dat het niet alleen portret van een jonge vrouw is, maar tegelijkertijd van een jong land dat hard en hardhandig met zichzelf worstelt.

The Good Muslim, dat genomineerd werd voor de Asian Literary Prize en the DSC Prize for South-Asian Fiction, is eigenlijk een vervolg op A Golden Age, dat ik niet heb gelezen, omdat ik uit de recensies opmaakte dat dit tweede deel beter was én omdat het me thematisch interessanter leek. Het boek kan gelukkig ook prima op zichzelf gelezen worden, alhoewel de leeservaring misschien rijker was geweest, als ik A Golden Age eerst had gelezen. Maar goed, dat zal ik nu nooit te weten komen. Er schijnt nog een derde deel te komen, waar ik met belangstelling naar uitkijk. The Good Muslim is niet bepaald ontspanningslectuur, maar wel een boek dat zich in je hoofd wurmt en daar blijft, en het geeft ons net als Maya inzicht in (en zelfs enig begrip voor) hoe iemand zich door wanhoop en schuldgevoelens kan ontwikkelen tot het soort mens voor wie alleen Allah en de Koran nog tellen.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.

10 opmerkingen:

  1. Ik zou geloof ik zelf zo'n boek nooit oppakken, maar als ik het zo lees lijkt het me toch wel wat. Ik heb in mijn digitale bibliotheek alleen The Golden Age dus dan ga ik daar maar mee beginnen en dan komen we er misschien toch nog achter of dat een rijkere lees-ervaring oplevert ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ja, ik heb achteraf wel een tikje spijt dat ik niet gewoon The Golden Age heb gelezen, want is dit gewoon een erg goede schrijfster.
      Ik heb uit mezelf ook de neiging om het bij meer vertrouwde boekenlanden te houden, maar gezien de titel van mijn blog voel ik me toch een beetje verplicht om met enige regelmaat iets op te pakken uit landen waar ik zelden of nooit iets uit lees. Gek genoeg pakt dat bijna altijd goed tot zeer goed uit, waarschijnlijk omdat alleen de beste titels tot de rest van de wereld doordringen.

      Verwijderen
  2. Deze heb ik ook nog op mijn lijstje staan, dus bedankt voor je bespreking! Ik zie nu dat je rechts een hele woordenwolk hebt met landen. Dat biedt vast inspiratie voor mijn leesreis om de wereld :)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik vond het leuk om te zien dat jij op je blog ook een leesreis maakt. Dat boek uit Bhutan heb ik inmiddels besteld. Het is vanuit de UK nu onderweg en ik verwacht het ergens komende week op mijn deurmat aan te treffen.

      Verwijderen
  3. Mijn opa zij altijd dat "te" nooit goed is, behalve in tehuis en tevreden. Fundamentalisme is nu zo'n typisch voorbeeld van "te" op religieus gebied. Het boeit me om te zien hoe mensen zo halsstarrig kunnen doorschieten, want we moeten zeker niet denken dat we dat zelfs nooit zullen doen (al zal het misschien op een ander vlak zijn). Dit boek komt dus op mijn lijstje, voor als ik weer meer leesenergie heb!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ja, ook mijn idee. En dan gaat het hier nog niet eens om een gewelddadige fundamentalist, maar het blijft heel erg TE. De schrijver en haar hoofdpersoon vinden dat ook heel duidelijk, maar zijn toch genuanceerd en open genoeg om een klein beetje te begrijpen hoe iemand zo door kan schieten.
      Alvast succes met het opbouwen van nieuwe leesenergie. Ik ben ook niet altijd in staat om dit soort, wat zwaardere boeken te lezen.

      Verwijderen
  4. Op jouw advies ben ik begonnen met 'A golden age', wat pittig was, maar ik heb het toch helemaal uitgelezen. Door jouw recensie wil ik 'The good Muslim' ook graag lezen!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Wat goed om te horen! Ik heb lang tegen dit boek aangehikt, maar ben blij dat ik het nu heb gelezen. Ook deze roman is pittig, maar wel degelijk de moeite die je er in investeert waard.

      Verwijderen
  5. Hier is mijn bespreking van 'A golden age': http://lalageleest.wordpress.com/2014/08/30/leesreis-om-de-wereld-bangladesh/

    BeantwoordenVerwijderen