Een driehoeksrelatie

Jeffrey Eugenides
The Marriage Plot (VS 2011)
Roman, 416 pp.
Nederlandse titel: Huwelijk



Eugenides is een uitstekende auteur en heeft zo'n prettige schrijfstijl dat je als vanzelf door dit verhaal en zijn personages geboeid wordt, zelfs al is de voornaamste hoofdpersoon, Madeleine Hanna, eigenlijk helemaal niet bijster interessant. Madeleine is tweeëntwintig, aantrekkelijk, bevoorrecht en intelligent genoeg voor een studie aan een redelijk prestigieuze universiteit. Deze studie (Engelse literatuur, want "English was what people who didn’t know what to major in majored in") heeft ze zojuist afgerond en nu weet ze niet goed hoe ze verder wil. Maar ze staat niet alleen voor een loopbaankeuze, ze moet ook kiezen tussen twee aanbidders: de aardige Mitchell die haar ouders om zijn vingers windt en nu op zoek wil naar spirituele verlichting in India, of de übersexy maar extreem onevenwichtige Leonard. Zie daar de driehoek, en je mag één keer raden voor wie ze op de dag van haar afstuderen kiest.

Het eerste deel van deze roman is echt genieten. Het scharnierpunt van dit onderdeel is juni 1982, als alle drie de personages aan het afstuderen zijn, en het verhaal heen en weer flipt  tussen de hectische graduation day en de verwikkelingen die er aan vooraf gingen. Veel daarvan is een feest der herkenning (zelf studeerde ik toevallig ook af in die zomer en in dezelfde richting als Madeleine). Veel van het studentenleven is ook gewoon heel trefzeker geobserveerd: de vreugde van het eerste intellectuele ontwaken, de pretentieuze aanstellers waarvan er altijd wel een paar zijn, de feestjes en de onzekerheid van de studenten over wie ze zijn en wat ze willen. En frequente verwijzingen naar klassiekers als Emma en Portrait of a Lady doen het bij mij altijd goed.

Madeleine is een liefhebber van de traditionele literatuur met herkenbare plots, maar ontdekt al gauw dat semiotiek en de geschriften van Jacques Derrida stukken seksiër zijn:

Going to college in the moneymaking eighties lacked a certain radicalism. Semiotics was the first thing that smacked of revolution. It drew a line; it created an elect; it was sophisticated and Continental; it dealt with provocative subjects, with torture, sadism, hermaphroditism—with sex and power.

Ze komt terecht bij de colleges van professor Zipperstein samen met een kring van bleekneuzerige types in het zwart voor wie de frisse uitstraling van de preppy Madeleine "is as suspicious as a vote for Reagan." Eugenides gebruikt de colleges semiotiek op vermakelijke wijze om zijn bedenkingen over de pretenties van deconstructie en semiotiek te etaleren:

“So,” Zipperstein asked, blinking behind his round wire-rims. “What did you make of the Handke?” After a short silence, Thurston spoke up. “The Handke was totally dank and depressing,” he said. “I loved it.”

En over professor Zipperstein:

Semiotics was the form Zipperstein’s midlife crisis had taken. Becoming a semiotician allowed Zipperstein to wear a leather jacket, to fly off to Douglas Sirk retrospectives in Vancouver, and to get all the sexy waifs in his classes. Instead of leaving his wife, Zipperstein had left the English department. Instead of buying a sports car, he’d bought deconstruction.

Maar er is ook iemand die Madeleines sceptische houding ten aanzien van modieuze opvattingen deelt: biologiestudent Leonard. En Madeleine valt al gauw als een blok voor hem.

Leonard is ver weg de interessantste figuur in dit boek. Hij is manisch-depressief (een aandoening die tegenwoordig bipolaire stoornis heet), maar daar komt Madeleine pas achter als ze definitief voor hem gekozen heeft. Moedig ontfermt ze zich over hem en probeert een leven met hem op te bouwen, terwijl de afgewezen Mitchell door India doolt en bij Moeder Theresa poogt een beetje heiligheid op te doen.

Het groeiproces van zowel Mitchell als Madeleine is goed beschouwd niet al te bijzonder en tamelijk voorspelbaar, want het zijn allebei gemiddelde, goed bedoelende, aardige jongelui met weinig complexiteit in hun karakter. De werkelijk boeiende passages in de latere delen van dit boek zijn dan ook die hoofdstukken die vanuit Leonard zijn geschreven. Hij worstelt tenminste echt ergens mee. Die worsteling met een ernstige psychiatrische aandoening levert aangrijpend drama op en laat je als lezer meebeleven hoe het kan zijn om manisch-depressief te zijn.

Intussen speelt de marriage plot niet meer zo'n grote rol. Ja, er wordt van meerdere kanten getrouwd en er zijn huwelijkse perikelen, maar de verwijzingen naar de heldinnen uit de negentiende-eeuwse literatuur voor wie de keuze van een huwelijkspartner van cruciaal belang was omdat een verkeerde keuze zulke dramatische gevolgen kon hebben, verdwijnen naar de achtergrond. En illustreert Eugenides daarmee niet ongewild de stelling van één de docenten van Madeleine, dat de marriage plot er niet meer toe doet omdat er tegenwoordig veel minder ingrijpende consequenties zijn verbonden aan in het huwelijksbootje stappen met de verkeerde? Je scheidt gewoon en pakt de draad weer op.

In het allerlaatste hoofdstuk ging het boek voor mij als een nachtkaars uit. Er is niks mis met de levenskeuzes die Madeleine helemaal aan het einde maakt (ik zal niet onthullen wat ze inhouden), maar de manier waarop Eugenides dit hoofdstuk brengt, steekt wel erg vlak af bij de jongemensendrama's die zich in de loop van het boek hebben afgespeeld - alsof die achteraf eigenlijk toch niet zoveel voorstellen en alsof je heftig mee hebt geleefd met verwikkelingen die er ineens niet meer echt toe doen en er misschien ook wel nooit echt toe hebben gedaan. Voor een deel is dat ook wel zo, maar het het hele boek verliest ermee aan betekenis en urgentie. En daarmee wordt het thema van Eugenides (dat de marriage plot nog wel degelijk relevant is voor de moderne tijd) door de schrijver zelf in feite ondergraven.

Voor lezers die niet zo nodig diep hoeven te spitten, maar die gewoon lekker een eind weg willen lezen biedt The Marriage Plot een hoop plezier. Het is op dat niveau een knap geschreven en onderhoudende coming of age novel met oprecht schrijnende momenten en aangename verwijzingen naar de klassieke literatuur.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.