zondag 21 juni 2015

De revolutie als familieverhaal

Kader Abdolah,
Het huis van de moskee (Iran 2005)
Roman, 413 pp.



"Gekozen tot tweede beste Nederlandse roman aller tijden," zo juicht mijn exemplaar. Allemachtig, "aller tijden" nog wel, dat schept hoge verwachtingen. Naast nieuwsgierigheid wat dan de nummer 1 op die lijst is, overheerst nu bij mij het idee dat ik deze roman absoluut moet lezen. Hij is zelfs in verscheidene Europese talen vertaald, van IJsland tot Griekenland, zo ontdek ik. Ik sta niet stil bij de vraag wie het boek naar zulke grote hoogten hebben gestemd, maar tijdens het lezen bekruipt me al vrij snel het gevoeld dat dat niet de professionele critici geweest zijn.

Dit is duidelijk het soort boek dat hoge ogen gooit bij het grote publiek en niet zozeer bij de literatuurrecensenten. Het is toegankelijk, het leest lekker weg (dé criteria die voor het gros van de lezers het grootste goed zijn) en het heeft een chronologisch verteld verhaal. Ook de boodschap is duidelijk: ayatollahs maken meer kapot dan je lief is. Het heeft personages met wie het goed meeleven is en het is prettig exotisch en kleurrijk, maar ook weer niet té. Ook de lezer die zich niet graag buiten Europa waagt, zal dit een mooi en herkenbaar verhaal vinden. Ik snap dus heel goed waarom het zo'n populair boek is, maar kom zelf helaas niet verder dan de aanduiding "best aardig". En dat vraagt uiteraard om een eerlijk verantwoording.

Juist één van de redenen dat dit boek zo'n groot commercieel succes is (de gemakkelijke leesbaarheid) draagt bij aan de teleurstelling die mij bekruipt zodra ik met het boek begin. Het proza is zeer simpel en zeer recht-toe-recht-aan. Op zich is dat begrijpelijk voor een Iraniër die zich het Nederlands pas als volwassene eigen heeft gemaakt, en het is überhaupt knap dat iemand zich op latere leeftijd als schrijver ontwikkelt in een vreemde taal, maar het maakte de leeservaring niet bijster boeiend.

Toen ik een keer iemand vertelde erg te houden van schrijvers die fantastisch overweg kunnen met hun proza, heb ik wel eens een reactie gehad in de trant van "O ja, het eeuwige conflict tussen vorm of inhoud", maar dat vind ik een miskenning van meesterlijk taalgebruik in de literatuur. Een superieur stilist stelt zijn proza altijd in dienst van de inhoud, anders is het niet meer dan loze mooischrijverij, overbodig tierlantijnengedoe. Loze mooischrijverij is per definitie nietszeggend, maar echt superieur proza versterkt de inhoud. Een begenadigd stilist weet zijn ideeën met zoveel kracht voor het voetlicht te brengen, zijn personages met zoveel complexiteit neer te zetten en zijn verhaal zo verrassend te vertellen, dat het boek een plezier om te lezen is én je nog lang bij blijft. Dat heb ik bij dit boek niet gehad.

Toch is het beslist geen slecht boek, en Abdolah is een prima verteller, die de wederwaardigheden van een uitgebreide familie van imams en hun aan- en bloedverwanten in de jaren zestig en zeventig gebruikt om te illustreren wat de Iraanse revolutie en religieus fundamentalisme betekenden voor een aantal gewone Iraniërs. Het jammere daarbij is dat de schrijver niet heel erg diep graaft in het emotionele leven van zijn personages en dat hij in feite ook maar één gezichtspunt laat zien. De paar familieleden die voor de ayatollahs kiezen, worden figuren in de marge en hun motieven worden helaas nergens uitgediept, zodat het het verhaal ontbreekt aan reliëf. De grootste fanatiekeling wordt vanaf het begin al neergezet als een hele akelige zeloot en als de schurk van het boek.

Zoals bekend is dit een sterk autobiografisch boek, van een schrijver die als vluchteling naar ons land is gekomen en vanzelfsprekend weinig tot geen sympathie kan opbrengen voor de mensen die hem uit zijn vaderland hebben verdreven. Maar daardoor is er ook geen morele ambiguïteit, zoals die er bijvoorbeeld wel is in The Good Muslim van Tahmima Anam uit Bangla Desh en The Reluctant Fundamentalist van de Pakistaan Mohsin Hamid. In tegenstelling tot deze twee romans verrast Het huis van de moskee eigenlijk nergens en doet het je niet met een andere blik naar de wereld kijken.

Dat alles neemt niet weg dat Abdolah een mooi, lezenswaardig en bovendien zeer leerzaam boek heeft geschreven. Ik wil al jaren naar Iran, maar het verhaal van zijn personages heeft mijn fascinatie voor dit land en zijn cultuur alleen maar groter gemaakt. Dat is ook niet helemaal niks. En ik weet ook niet honderd procent zeker of mijn verwachtingen door de aanduiding "tweede beste roman aller tijden" niet al te hoog waren gespannen. Toch denk ik dat ik uiteindelijk ook zonder die juichkreet tot hetzelfde eindoordeel was gekomen. Er zit dus maar één ding op, als je dit boek nog niet kent: lezen en zelf een oordeel vormen. De kans is vrij groot dat je er veel meer van geniet dan ik.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.

11 opmerkingen:

  1. Mooie bespreking! Ik ben er zelf een paar keer in begonnen maar werd er niet door gegrepen.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Nee, het is gewoon geen boek voor jou, Hella, net zoals ik er niet door werd gegrepen.

      Verwijderen
  2. Hoi Anna, ten tijde van de verkiezingen van het beste Nederlandse boek heeft uitgeverij de Geus behoorlijk reclame lopen maken om mensen ertoe te brengen op dit boek te stemmen. Toen het gelukt was om dit boek bij de laatste 10 te krijgen ging de reclamemachine door en kwam het zelfs op de 2e plaats (na de ontdekking van de hemel van Harry Mulisch). Hoewel ik best een fan van Kadar Abdolah ben, slaat een 2e plaats of zelfs een plaats bij de toptien natuurlijk nergens op. Zoals jij opmerkt heeft Abdolah een woordenschat, die waarschijnlijk niet veel groter is dan die van een kind van 6-8 jaar en moet je hem niet lezen voor zijn stijl. Ik vind 2 andere boeken van hem: "Spijkerschrift" en "De boodschapper" nog net even interessanter hoewel ik vermoed dat jij daar ook niet warm voor zult lopen. Ik zal de twee romans die jij noemt eens opzoeken, jij hebt wel vaker zeer interessante tips. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Aha, nu snap ik hoe die stemming is gegaan! Had ik natuurlijk kunnen weten, want zo gaat dat tegenwoordig meestal met internetverkiezingen.
      Ik vermoed dat je met name The Reluctant Fundamentalist interessant zult vinden. Van The Good Muslim denk ik dat het niet echt een boek voor jou is; te taai.

      Verwijderen
  3. Blijkbaar ben ik zo'n simpele ziel ;) want ik vond dit zes jaar geleden een heel mooi boek. De eenvoudige taal van Kader Abdolah spreekt mij juist erg aan. Er zitten pareltjes van zinnen bij, waar ik erg van genoten heb. Ik heb in totaal zes boeken van hem gelezen, waaronder 'De boodschapper' en 'De Koran'. Die heb ik in 2011 uitgelezen, dus ik word nu wel erg benieuwd wat ik er nu van zou vinden, nu ik me door het bloggen wat meer in literatuur heb verdiept.
    De boeken van Tahmima Anam zijn inderdaad hele andere koek, die vergen veel meer van de lezer. De sfeer is ook totaal anders. En dan is het ook nog moeilijk Engels in plaats van eenvoudig Nederlands.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Barbara, ik zou jou niet voor simpele ziel uit willen maken, hoor! Zoals ik al zei kan ik me goed voorstellen waarom mensen dit boek mooi vinden. Ik ben me er ook van bewust dat mijn visie een minderheidsstandpunt is. Maar het boek had voor mij niet voldoende om me echt te boeien. Het was niet zoals met veel andere boeken, dat ik na mijn werk amper kan wachten om me lekker in mijn leesstoel te nestelen en me mee te laten voeren door het boek.

      Verwijderen
  4. Ik ben nooit verder gekomen dan "De reis van de lege flessen" (aardig, niet meer dan dat) en zijn boekenweekgeschenk "De Kraai" (dat ik overigens goed genietbaar vond). Toch wel benieuwd naar dit boek, al is het alleen maar om Iran even op te snuiven. Ik ben er geweest en dat was een topervaring. Als het je lukt om er te komen, zeker doen!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hoi Koen, als je een prachtige graphic novel over Iran wil lezen, moet je "Persepolis" van Marjane Satrapi eens proberen. Een wereldtopper in haar genre!

      Verwijderen
    2. Goed om te horen dat jij je bezoek aan Iran als een topervaring aanduidt, Koen. Ik heb al een specifieke reis op het oog voor volgend jaar, maar ik wil ook graag naar Bhutan, dus ik denk dat ik het er van af laat hangen welke reis het eerst op garant vertrek staat.

      Verwijderen
  5. Ik vond dit ook een minder boek, dus ik deel je mening. Spijkerschrift daarentegen was prachtig en is nog heel lang bijgebleven.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Nou vooruit, wie weet geef ik deze schrijver ooit nog een herkansing met Spijkerschrift.

      Verwijderen