Geluk (2x)

Als jullie dit lezen, sta ik op het punt om te vertrekken naar Bhutan. De meeste mensen hebben hooguit een vaag idee waar dat ligt. Toen ik mijn collega's ernaar vroeg, dachten sommigen dat het in Afrika lag, terwijl de geografen het weliswaar correct in Azië plaatsten, maar er verder vrijwel niets van wisten. Welnu, Bhutan is een klein boeddhistisch koninkrijkje ingeklemd tussen Tibet en India, wat verder naar het oosten dan Nepal. Het is een arm land, dat zich altijd zoveel mogelijk gedeisd heeft gehouden en het is waarschijnlijk mede om die reden nooit gekoloniseerd. Pas in de jaren zestig stelde het zich - beperkt - open voor buitenlanders, op initiatief van de toenmalige koning, die destijds de absolute macht had. In 2006 ondernam zijn zoon en opvolger opnieuw een opmerkelijke stap: hij bouwde het land geheel vrijwillig om tot een constitutionele monarchie, schreef verkiezingen uit, en trad a ten gunste van zijn zoon af, die nu de macht deelt met een parlement.

Misschien nog opvallender is dat de koning destijds wel graag meer welvaart voor zijn land wilde, maar niet tot elke prijs: welvaart mocht niet ten koste van welzijn gaan. Hij vond in de jaren zeventig de term Bruto Nationaal Geluk uit, in plaats van Bruto Nationaal Product, de puur economische graadmeter die in de rest van de wereld wordt gebruikt om aan te geven hoe goed het met een land gaat. De gelauwerde Amerikaanse journalist Madeline Drexler (website) was geïntrigeerd en ging onlangs op onderzoek in Bhutan uit. Hoe werkt dat nou, hoe meet je zoiets subjectiefs, hoe vertaal je het in beleid, wat vindt de bevolking ervan? Ze schreef er een heel interessant klein boekje over onder de titel A Splendid Isolation: Lessons on Happiness from the Kingdom of Bhutan (VS 2014). Zoals ze zelf zegt: "Like every country, Bhutan is rich in contradictions. Unlike most countries, its particular contradictions tend to draw idealists, who project their own struggles about how to live a genuine and ethical life writ large in this earnest, high-minded, increasingly self-confronting culture. The Bhutanese have not necessarily found the answers, but they are asking original questions."

Ze interviewde politici, beleidsmakers, kunstenaars, schrijvers, maar ook gewone mensen. Een oude vrouw die langs de weg fruit stond te verkopen zei dat geluk voor haar betekende: “Be kind to everyone. Feed all the animals. Happiness is to be good at heart—and with the heart, a little wealth.” In beleidstermen betekent het onder meer dat een groot percentage van het land bos moet blijven, dat duurzaamheid zoveel mogelijk voorop staat, en dat gezondheidszorg en onderwijs gratis zijn. Massatoerisme wordt ontmoedigd, door iedere westerse toerist te verplichten 240 dollar per dag uit te geven, waarvan een deel naar de verplichte gids en de verblijfskosten gaat, maar ook een deel bestemd is voor het gratis onderwijs en de gratis gezondheidszorg.

Het is een gedegen en boeiend geschreven journalistiek stuk, dat het begrip Bruto Nationaal Geluk van allerlei kanten bekijkt (ook de kritische), en het is tevens (deels) een persoonlijk verhaal over de weken die Drexler zelf in Bhutan verbleef.

Honderd procent persoonlijk is het verrukkelijke boek van een andere Amerikaanse schrijver. Linda Leaming beschrijft in Married to Bhutan (VS 2011) hoe ze in 1994 in Bhutan terecht kwam tijdens een reis door Azië en meteen smoorverliefd werd op het land, op de lachende en bescheiden mensen, en op de adembenemend mooie bergen. Een paar jaren later zei ze de VS vaarwel en vestigde ze zich in Bhutan als docent Engels aan een soort kunstacademie. Daar ontmoette ze, inmiddels een eind in de veertig en nooit getrouwd geweest, haar grote liefde, met het gevolg dat ze nu al weer jaren getrouwd is met een Bhutanese man die traditionele boeddhistische thangka's schildert.

Ze schrijft met veel humor, de nodige zelfspot en een vlotte pen over haar leven in het arme en geïsoleerde Bhutan, dat wel heel anders is dan het onze. Maar juist de afwezigheid van het schreeuwerige materialisme en consumentisme dat het leven in de VS en Europa kenmerkt, was één van de grote trekpleisters voor haar. Dan neem je gebrekkige voorzieningen (zoals voortdurend uitvallende elektriciteit, kranen waar alleen koud water uit komt of helemaal niks, tot 1999 geen tv) voor lief.

Illustratief en vermakelijk is het hoofdstuk waarin ze beschrijft wat er allemaal moet gebeuren om benodigdheden voor een brief te kopen. Eerst gaat ze naar een papierfabriekje waar elk vel met de hand gemaakt wordt, vervolgens moet ze ergens anders lijm kopen en tenslotte volgt een uitgebreide gang naar het postkantoor. Tijdsbegrip is elastisch in Bhutan. Nog steeds is het grootste deel van het land zo slecht bereikbaar dat je nooit precies weet wanneer je ergens aankomt, zodat het helemaal geen zin heeft om vaste tijden af te spreken. Waarom zou je je daar dan druk over maken?

If you live for many years in this remoteness, you lose the ability to worry about small things and gain a penchant to be a little antisocial. I’m not a big fan of the human race, that is, the struggle to achieve. There’s so much else to life. Living in isolation, you become fascinated with minutiae, but nothing is really of much urgency. Living in Bhutan has given me a vibrant inner life—and thigh muscles that can crack walnuts.

Linda Leaming en haar Bhutanese  man, Namgay.

Vooral sympathiek vind ik dat Leaming het Westen niet verkettert en Bhutan niet idealiseert. Ze oordeelt nauwelijks en houdt ook nog steeds van haar geboorteland, de VS. Ze doet evenmin zweverig over het alom tegenwoordige boeddhisme, maar is er net zo pragmatisch over als de Bhutanezen zelf.

Inmiddels (vijf jaar nadat dit boek uitkwam) is Bhutan ondanks alles hard aan het veranderen. Mobieltjes zijn alomtegenwoordig, er rijden auto's rond en Leaming heeft een eigen website (hier). Toch schijnt er in de hoofdstad nog steeds geen enkel stoplicht te zijn en leggen boeren op het platteland bamboetakken op de weg, zodat de auto's die er overheen rijden ze splijten, wat de boeren, die er matten en manden van maken, een hoop werk scheelt.

Ook Leaming besteedt de nodige aandacht aan geluk en aan haar eigen onconventionele weg ernaar toe. "Try to avoid associating happiness with comfort. We are hopelessly addicted to comfort in the U.S. I submit that comfort is a diversion, and it’s not related to happiness. We have plenty to eat, and though this should afford us some comfort, it doesn’t really."

Mooie materie om te overpeinzen. Maar nu eerst naar Bhutan, niet om Leaming achterna te gaan, maar gewoon voor een vakantiereisje. Over een paar weken ben ik weer terug Tot dan!

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.