Een vrouwenleven

Kunzang Choden,
The Circle of Karma (Bhutan 2005)
Roman, 316 pp.
Nederlandse titel: Tsomo's karma



Hoofdpersoon Tsomo is een Bhutanese vrouw die een leven leidt dat maar weinig op onze levens lijkt, vooral omdat de cultuur waar ze in opgroeit zo anders en zo onbekend is. Maar zoals het een goede roman betaamt, is haar levensverhaal tevens een universeel verhaal, waardoor het ook voor een hoogopgeleide Nederlandse eigenlijk helemaal niet zo moeilijk is om mee te leven met een analfabete vrouw die geboren werd in een dorp in wat destijds één van de meest geïsoleerde landen in Azië was. Choden schreef dit boek in het Engels, dus duidelijk met het oog op buitenlandse lezers, en niemand hoeft daarom bang te zijn dat dit een voor westerlingen ondoordringbaar verhaal is.

Verkeerde mannen
Tsomo is een oude vrouw als we kennis met haar maken in het eerste hoofdstuk. Ze heeft een veelbewogen en moeilijk leven gehad, maar kijkt daar niet met bitterheid op terug. Ze is dankbaar voor wat ze wel heeft, zelfs al is dat in materieel opzicht vrijwel niets. Ooit was ze een opstandige tiener die het oneerlijk vond dat zij als meisje niet mocht leren lezen en schrijven en dat haar vader weigerde om haar te onderwijzen in de boeddhistische leer. Ooit werd ze verliefd op een getrouwde man, die voor haar zijn vrouw verliet en Tsomo vervolgens liet zitten voor haar mooie jongere zuster. Ooit liep Tsomo van huis weg en sloot zich aan bij de arbeiders die het loodzware wegenonderhoud deden en in de schamelste hutje leefden (zoals ze dat nog steeds doen, trouwens). Tsomo verbindt zich aan de verkeerde mannen, wordt als ongeletterde vrouw gemakkelijk uitgebuit, maar sluit ook waardevolle, diepe vriendschappen in India, waar ze terecht komt met de wegwerkers.

Eenvoud
Choden is goed in het met simpele middelen weergeven van de plaatsen en de levens die Tsomo's weg kruisen. Daardoor geeft ze de lezer een sterk gevoel van zelf aanwezig zijn in het verhaal. In een boek over een eenvoudige vrouw is geen plaats voor literaire hoogstandjes, en die zul je hier dan ook tevergeefs zoeken, ook al omdat Choden niet in haar moedertaal schrijft, maar in het Engels, de taal die tegenwoordig overal in Bhutan als tweede taal wordt onderwezen. Daardoor loopt het eerste hoofdstuk ook niet helemaal vloeiend, in mijn optiek, maar dat wordt goed gemaakt door wat er volgt.

Onthechting
Het boeddhisme speelt een belangrijke rol in dit boek, niet zozeer in de vorm van theologie maar vooral als manier om in het leven te staan, als een vorm van levenswijsheid, die Tsomo maar heel langzaam opbouwt. Als ze jong is, wil ze graag grootse dingen doen en is ze van plan om pas naar haar dorp terug te keren als ze iets bijzonders van zichzelf gemaakt heeft. Maar ook dan krijgt ze al zo nu een dan een inzicht dat haar even doet twijfelen. Als door een onvoorzichtig gebruik van dynamiet bij de wegwerkzaamheden het winkeltje van een voormalige monnik wordt weggeblazen, zit die niet bij de pakken neer.

   'This was an illustration of the transitory nature of all things. I am going back to the monastery.'.
    His misfortune had helped him to find his true path, from which he had been distracted a little. What had she done with her misfortune? She had become even more confused and lost.

Dubbele moraal
Heel geleidelijk, door alles wat ze meemaakt en door de mensen die ze ontmoet, goede en minder goede, komt Tsomo tot het besef dat ze niet per definitie waardeloos is omdat ze een vrouw is, en dat ze op moet houden kwaad te zijn op de vrouwen die haar man inpikken. Heeft zij ook niet ooit hetzelfde gedaan en zo haar eigen karma gemaakt? Ze wordt zich tegelijkertijd bewust van de dubbele moraal die men er overal op nahoudt en die zij zonder het zich te realiseren heeft verinnerlijkt.

Yes, women always look for the enemy within, among themselves and let men get away with a smirk on their faces, reinforcing their confidence that it is their right to do as they please, because they are men. It became so clear to her.

Compassie en vergeving
Ja, dit is gesneden koek voor een moderne westerse vrouw, maar door het in een boeddhistische context en in een hele andere cultuur te plaatsen en het te dramatiseren aan de hand van Tsomo's leven krijgt een dergelijk inzicht toch een eigen zeggingskracht. Tsomo begint langzaam weer gelukkig te worden, als ze een empathische boeddhistische leermeester treft, die haar compassie geeft en de kracht om non te worden. 'Remember only the moments of harmony and move forward,' houdt ze zichzelf voortaan voor. Ze vergeeft zichzelf en de anderen en eindelijk is ze dan toch in staat om terug te keren naar haar familie en zich te verwonderen.

Here she was, a poor old woman with a shaven head and not even a space of het own that she could call home and yet these people came to her, calling her sister, aunt, granny, expecting nothing in return, but giving her the best of what they had. She smiled to herself. Her desire to do something remarkable in life, to prove her worth to those she thought had caused her to leave, seemed so senseless and childish now. That fragile ego: it was as if forty or so years had never happened. It was as if she had always been there, just returning from a long walk.

En zo sluit de cirkel zich heel mooi.

Een gevoelde waarheid
Buiten de context van het verhaal werken de citaten misschien niet zo sterk, maar dat komt omdat deze roman meer is dan een serie lotgevallen. Op de een of andere manier combineert de som van de delen zich tot iets dat de gebeurtenissen overstijgt en dat het boek een universele zeggingskracht geeft, een diep gevoelde waarheid, die niet precies te beredeneren valt, maar die je geleefd moet hebben.
___________________________________

Met veel dank aan Barbara, die mij met haar mooie bespreking op het spoor van dit boek zette.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.