Een gereedschapskist

Stephen King,
On Writing: A Memoir of the Craft (VS 2000)
Non-fictie, 288 pp.
Nederlandse titel: Over leven en schrijven


Stephen King is de eerste die toe zal geven dat hij geen literaire pretenties heeft met zijn boeken. Maar dat wil niet zeggen dat zijn boeken niet goed zijn. Ik ben nog wel eens geneigd om te denken dat commercieel succes niet samen gaat met kwaliteit, en in veel gevallen klopt dat ook wel. Maar lang niet altijd. The Salon.com's Reader's Guide to Contemporary Authors, een verzameling essays uit 2000 over de interessantste schrijvers van de late twintigste eeuw met de prikkelende ondertitel: An opinionated, irreverent look at the most fascinating writers of our time heeft niet voor niks een portret van King (met nog 5 andere schrijvers) prominent op de voorkant staan. En het essay over deze schrijver sluit af met de volgende observatie van literair criticus Andrew O'Hehir:

... this critic has long believed that his [King's] true literary ancestor is Charles Dickens. King and Dickens share a capacitiy for shamelessly sentimental yarn-spinning and a love of the grotesque; both use their literary gifts to illuminate the ills of contemporary society.

En, aldus O'Hehir: Whether you like him or not, the world's bestselling novelist is no hack, but an honest and committed craftsman. If someone has to be the richest writer in history, we could do a lot worse.


Eenvoudige wortels
De Salon.com Guide kwam tegelijk met On Writing uit, dus zegt daar niks over, maar O'Hehir zal het boek vast met veel belangstelling hebben gelezen. Het biedt niet alleen een zeer informatief en leerzaam kijkje in de keuken, met veel praktische tips voor beginnende schrijvers, maar het bevat ook een uitgebreid autobiografisch hoofdstuk, waarin King op zijn gebruikelijke onderhoudende wijze over zijn jeugd vertelt en over wat hem heeft gevormd als schrijver. Net als Dickens had King een tamelijk armoedige jeugd, met één oudere broer, een alleenstaande moeder en een vader die weinig meer had bijgedragen dan zijn kwakkie. De kleine Stephen en zijn broer werden vooral opgevoed door opa en oma en ladingen ooms en tantes, want moeder had gelukkig veel zusters. Je krijgt niet de indruk dat het een ongelukkige jeugd was, maar zijn working class afkomst zal vast een rol hebben gespeeld bij de sociale betrokkenheid die uit veel van zijn boeken spreekt. In ieder geval schrijft hij er heel geinig en down-to-earth over.

Via de wasserij naar succes
Hij kon uiteindelijk via een beurs studeren aan de universiteit, maar verdiende aanvankelijk de kost met een behoorlijk smerig baantje in een wasserij. Tussendoor bleef hij schrijven. Als puber was hij verrukt van lekker sensationele sf- en horrorverhalen en al jong slaagde hij erin een aantal eigen verhalen in dat soort tijdschriften gepubliceerd te krijgen, waar hij dan een paar dollar mee verdiende. Fantastisch! Hij kon wat! Pas met Carrie, toen hij inmiddels leraar Engels was, begon hij echt geld te verdienen, veel geld. Het is trouwens interessant om te lezen hoe hij aan het idee voor dat boek kwam en hoe zijn verbeelding een paar losse elementen die hij in zijn eigen leven tegen kwam, combineerde tot een schokkend verhaal dat een enorme bestseller werd. Zelf zegt hij daarover: "good story ideas seem to come quite literally from nowhere, sailing at you right out of the empty sky: two previously unrelated ideas come together and make something new under the sun. Your job isn’t to find these ideas but to recognize them when they show up."

Maar dit boek gaat niet in de eerste plaats over die ideeën, maar over taal.

"Het gaat om de taal"
King staat vooral bekend als iemand die ontzettend goed is in spannende en originele plots. Maar dat wil niet zeggen dat zijn stijl niks voorstelt. Net als dat geldt voor die andere bestsellerauteur, John Grisham, is zijn stijl juist uitstekend, want volledig ten dienste staand aan het verhaal en de personages. In het begin haalt King een anekdote aan waarin hij van schrijver Amy Tan wil weten wat de vraag is die tot haar teleurstelling nu nooit eens aan haar gesteld wordt door het publiek en na enig nadenken antwoordt ze: "No one ever asks about the language." En dat is voor King uiteindelijk de reden om dit boek te schrijven, want:

Amy was right: nobody ever asks about the language. They ask the DeLillos and the Updikes and the Styrons, but they don’t ask popular novelists. Yet many of us proles also care about the language, in our humble way, and care passionately about the art and craft of telling stories on paper. What follows is an attempt to put down, briefly and simply, how I came to the craft, what I know about it now, and how it’s done. It’s about the day job; it’s about the language.

Schrappen en schaven
King is een uitstekende docent voor elke beginnende schrijver met literaire aspiraties maar zonder de bijbehorende literaire kwaliteiten. Er zijn veel te veel schrijvers (vooral in Nederland, heb ik wel eens de indruk) die denken dat ze aan mooischrijverij moeten doen om serieus genomen te worden. Helaas is het voor de meesten van hen helemaal niet weggelegd om de lezer omver te blazen met schitterend taalgebruik. Het beste wat je dan kunt doen, is de lessen van King ter harte nemen: hoe je met eerlijk, onopgesmukt taalgebruik een sterk verhaal nog sterker maakt. De methode die King daarvoor volgt, bestaat uit gewoon beginnen en een flink eind wegschrijven, zonder het aan iemand anders te laten lezen. Dit noemt hij schrijven met de deur dicht. Daarna volgt het bijschaven en schrappen (heel veel schrappen), en het toevoegen en verwerken van thema's en ideeën. Over hoe hij schrapt, is hij prettig concreet (zo weinig mogelijk bijwoorden, bijvoorbeeld), zo concreet zelfs, dat hij aan het eind een eerste ruwe plus een door hemzelf flink geredigeerde versie van een verhaal geeft.

Stuk gereden
Het boek sluit af met een ongepland en schokkend laatste hoofdstuk. Want terwijl King ergens halverwege het schrijven ervan was, ging er iets vreselijk mis. Op een van zijn dagelijkse wandelingen werd hij bijna dood gereden door een slordige automobilist die even met iets anders bezig was. Hij overleefde, maar was letterlijk in stukken gereden, en pas na heel veel operaties kon hij eindelijk weer een beetje zitten. Lopen duurde nog veel langer. Wat hem er uiteindelijk weer bovenop hielp was het schrijven. Want zoals Andrew O'Hehir hierboven al zei, de man is geen broodschrijver, maar een bevlogen auteur voor wie schrijven en taal net zo belangrijk zijn als ademen.

Magie
Het allerleukste aan dit boek vind ik dat King het doet voorkomen alsof iedereen kan schrijven en dat de taal vanzelf zijn eigen magie creëert, als je er maar voor gaat zitten en hard aan de slag gaat. En misschien is dat ook wel zo.

Words create sentences; sentences create paragraphs; sometimes paragraphs quicken and begin to breathe. Imagine, if you like, Frankenstein’s monster on its slab. Here comes lightning, not from the sky but from a humble paragraph of English words. Maybe it’s the first really good paragraph you ever wrote, something so fragile and yet full of possibility that you are frightened. You feel as Victor Frankenstein must have when the dead conglomeration of sewn-together spare parts suddenly opened its watery yellow eyes. Oh my God, it’s breathing, you realize. Maybe it’s even thinking. What in hell’s name do I do next? You go on to the third level, of course, and begin to write real fiction. Why shouldn’t you?

Met dank aan Hella en Leon die mij een aantal jaren geleden overhaalden om ook eens een roman van Stephen King te lezen. Oh ja, en ik ben nu al een tijdje bezig met de zevendelige Dark Towers-serie van King. Ik ben nog niet eens op de helft en lees de boeken in mijn vakanties, dus ik ben nog wel even bezig, maar als ik ze uit heb, komt er een uitgebreide bespreking van deze interessante serie.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.