Hoe leef ik lang en gelukkig

Ken Mogi,
The Little Book of Ikigai:
The secret Japanese way to live
a happy and long life (Japan 2017)
Nederlandse titel:
Ikigai: de Japanse wijze om het doel
van je leven te ontdekken
Filosofie (nou ja, soortement), 208 pp.

Hector Garcia en Francesc Morales,
Ikigai: de Japanse geheimen voor een
lang, gezond en gelukkig leven (Spanje 2016)
Zelfhulp, 192 pp.

Een jaar of vijf geleden lazen we overal dat de Denen het geheim van een gelukkig leven hadden ontdekt ("hygge"). Maar wat blijkt nu? De Japanners hadden dat al veel eerder gedaan en nog beter ook. Met "ikigai" wordt u namelijk niet alleen nóg gelukkiger dan met hygge, maar u leeft ook gegarandeerd tot ver voorbij de 100. Een collega was erg enthousiast over de bestseller Ikigai van de heren Garcia en Morales, waarin de 'geheimen' van de levenslustige superbejaarden van het Japanse eiland Okinawa worden onthuld. Persoonlijk leek het boek me een beetje te zelfhulperig om iets voor mij te zijn.

Maar het concept van ikigai maakte me toch wel nieuwsgierig, vooral omdat ik binnenkort naar Japan afreis voor een vakantietripje. Ik ging dus  eens rondsneupen wat er nog meer op dit gebied was en verdraaid: er bleek een hele ikigai-industie te bestaan! En ik wist van niks! Dus toch maar eens iets proberen. En zo kwam ik uit bij een boekje van de Japanse wetenschapper Kenichiro Mogi (voor de Westerse markt "Ken Mogi" genaamd). Gezien het jaar van verschijnen is Mogi  ongetwijfeld  met veel commercieel inzicht ingesprongen op het succes van deze bestseller, maar de invalshoek is wel duidelijk anders, meer cultureel-filosofisch, veel Japanser. En ik moet zeggen dat het een sympathiek boekje bleek te zijn, eenvoudig en helder geschreven met charmante en smaakvolle illustraties.

Wat je jong houdt
Ikigai is een Japans begrip dat lastig te vertalen is, omdat wij er geen woord voor hebben, maar het bestaat uit het woord voor 'leven' (iki) en dat voor 'reden' (gai) en het betekent dus zoiets als 'dat waarvoor je elke ochtend weer met plezier je bed uitkomt', dat wat je jong houdt en geïnteresseerd in het leven. Het is niet één ding, maar vooral een levenshouding, de instelling waarmee je je op iets stort, of dat nu een beroep of een simpele hobby is. Die instelling rust volgens Mogi op vijf peilers:

1. bescheiden beginnen (en eventueel blijven, want het gaat niet om succes);
2. je ego loslaten en jezelf verliezen in wat je doet;
3. harmonie en duurzaamheid;
4. plezier hebben in de kleine dingen;
5. in het hier en nu verkeren.

Sumo-worstelaars
Mogi maakt duidelijk dat dit elementen zijn die diep verankerd zitten in de Japanse cultuur, en hij geeft daarom uitgebreid voorbeelden uit het Japanse leven om het hele idee van ikigai te illustreren. Een verrassend voorbeeld vond ik dat van een aantal sumo-worstelaars die niet tot de top van hun professie zijn doorgedrongen en dat ook nooit zullen doen, maar hun eigen plekje in het sumo-wereldje hebben gevonden en met inachtneming van de peilers hierboven toch jarenlang, steeds maar weer, hun beroep met veel toewijding en voldoening blijven uitoefenen.

Ook is het Japanse begrip kodiwari hier van belang. Kodiwari, in de woorden van Mogi, "is an approach whereby you take extraordinary care of very small details." Het is "a personal standard, to which the individual adheres in a steadfast manner. It is often, though not always, used in reference to a level of quality, or professionalism to which the individual holds. It is an attitude, often maintained throughout one’s life, constituting a central element of ikigai. Kodawari is personal in nature, and it is a manifestation of a pride in what one does." Kodiwari is een streven naar kwaliteit in plaats van succes, een concept dat mij erg aanspreekt, ook omdat het iets anders is dan perfectionisme: "At a certain point, a casual observer might feel that these pursuers of perfection are going over the top, and that the effort is too much. Just at that moment, something miraculous happens. You realize that there is actually further depth to the quality you are pursuing." Zo wordt een geduldig streven naar kwaliteit dus het ontdekken van diepgang. Mooi!

Theekommen
Nog fascinerender dan het verhaal van de sumo-worstelaars vond ik het voorbeeld van de pottenbakker die probeert het geheim van de middeleeuwse yohen tenmoku theekommen te ontraadselen. Van die kommen (oorspronkelijk uit China, en ook wel sterrenkommen genoemd) zijn er nog maar vier in Japan en het zijn alle vier zeer kostbare museumstukken. Het bijzondere eraan is dat de typische kleur en het typische glazuur heel moeilijk te reproduceren zijn, maar tot stand komen door een toevallige mix van de juiste mineralen in de klei, de temperatuur in de oven en nog wat lastig te beheersen variabelen. Juist vanwege dat toevalselement, dat ongrijpbare en vluchtige, worden de kommen in Japan zo bewonderd. En het is alleen iemand met door typische Japanse ikigai ingegeven toewijding die zoiets uiteindelijk ook kan maken.

De afwas doen
Ikigai heeft veel raakvlakken met de boeddhistische levenshouding (wat ik daarvan weet, tenminste). Ook daar is in het hier en nu verkeren belangrijk, net als harmonie, het loslaten van je ego en het opmerken van schoonheid en plezier in kleine dagelijkse dingen, van een mooie bloem langs de kant van de weg tot het putten van voldoening uit het doen van de afwas. Zo wordt dit boek ook een beetje uiteenzetting van de Japanse geesteshouding. Soms haalt Mogi er wel erg veel bij. Het voorbeeld van de Britse sitcom Father Ted, waarin de hoofdpersonen elk over een eigen vorm van ikigai zouden beschikken, vond ik tamelijk vergezocht en onzinnig. Maar voor de rest was het boekje leerzaam en onderhoudend, zelfs leerzamer en onderhoudender dan ik had verwacht.

Honderplussers
Tot slot nog even een paar woorden over de bestseller van Garcia en Morales. Ik kon het uiteindelijk voor niks op de kop tikken, dus kon het niet laten om het ook nog even te lezen. Waar Mogi probeert het begrip ikigai en de Japanse cultuur er omheen van binnenuit voor buitenstaanders uit te leggen, geven Garcia en Morales veel meer een soort 'recept' voor een lang en gelukkig leven, geïnspireerd door de levens van de gezonde en vitale honderdplussers op het Japanse eiland Okinawa. Het zijn op zich uitstekende adviezen, maar wereldschokkend zijn ze bepaald niet:

• in beweging blijven (niet perse sporten maar wel veel wandelen en tuinieren bijvoorbeeld),
• nieuwsgierig blijven en graag nieuwe dingen leren,
• gezond eten met weinig vlees en veel groente,
• en veel echte sociale contacten onderhouden (wat heel iets anders is dan actief zijn op Facebook en dergelijke).

Niet bepaald wat je noemt 'geheimen', maar misschien voor veel mensen toch wel een inspirerende aansporing om het eens anders te doen.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je deze boeken besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.