Een mooie oefening in empathie

Imbolo Mbue,
Behold the Dreamers (Kameroen 2016)
Roman, 416 pp.
Nederlandse titel: Zie de dromers


Iedereen wil graag gelukkig zijn. U ook. Maar wees nou eerlijk:  'gelukszoekers' zijn hier niet welkom, en al helemaal niet als ze uit Afrika komen. Zelfs als het keihard werkende mensen zijn die een nuttige bijdrage aan de maatschappij leveren, blijven het op de een of andere manier lieden die hier alleen maar komen "om van onze voorzieningen te profiteren" en "onze vrouwen in te pikken." Imbolo Mbue, een Kameroense schrijfster die in de VS studeerde en werkte en meerdere prijzen won met deze roman, geeft een intieme, menselijke gedaante aan twee van deze 'gelukszoekers.' Ze doet dat in een prettig leesbare, uitstekend geschreven roman met genuanceerde personages, subtiele humor en een mooi verhaal, dat misschien wat anders afloopt dan je aanvankelijk had gedacht. The Washington Post noemde het "the one novel Donald Trump should read."

Een prachtbaan
We schrijven 2008, het jaar dat een zwarte senator uit Illinois, genaamd Barack Obama, een gooi doet naar het presidentschap van de VS, en de economie draait als een tierelier. Ook voor Jende Jonga is 2008 een goed jaar. Hij kan namelijk eindelijk zijn vrouw en zoontje uit Kameroen over laten komen, want hij heeft dankzij een kruiwagen voor het eerst een goedbetaalde baan, een die niet alleen bestaat uit lange uren voor weinig geld. Hij wordt privé-chauffeur van Clark Edwards, een hoge pief op Wall Street, die werkt bij een bank genaamd Lehman Brothers. Jende en zijn vrouw Neni denken dat de toekomst hen nu definitief tegemoet lacht, maar wij weten wel beter. Zo meteen zal Lehman Brothers immers omvallen en zal de crisis uitbreken, en wat zal er dan met de familie Jonga en de familie Edwards gebeuren?

Wie wil er nou niet rijk worden?
Maar zover is het nog niet. Eerst raken de beide families op meerdere manieren met elkaar verweven. Jende rijdt ook Clarks echtgenote Cindy rond, hun jongste zoontje Mighty en de volwassen zoon Vince. Vince moet niks van de materialistische levensstijl van pa en ma hebben en denkt erover naar India te verkassen, voor de spiritualiteit. Cindy snapt daar niks van, want ze heeft zich door haar huwelijk met Clark nou juist aan een precair en armoedig bestaan ontworsteld. Helemaal gelukkig is zij ook niet, want ze kan zich niet voorstellen dat Clark echt zoveel moet overwerken, maar om financiële zekerheid op te geven voor zoiets vaags als spiritualiteit? Jende en zijn vrouw Neni snappen daar ook niks van. Wie wil er nou niet rijk worden?

Inmiddels werkt Neni (die zich voorbereidt op een farmaciestudie) een paar maanden als tijdelijke huishoudster in Cindy's zomerhuis  en bouwt ze een echte band op met de kleine Mighty. Ze krijgt van Cindy luxe kleren die ze toch niet meer draagt en speelgoed voor haar eigen zoontje. Alles koek en ei. Er komen echter kleine barstjes in de levens van zowel de Jongas als de Edwards als de crisis langer voortduurt, en als Jende er achter komt dat het bemachtigen van een verblijfsvergunning helemaal niet zo gemakkelijk is als zijn  Nigeriaanse advocaat hem vol bravoure voorhoudt. Beide huwelijken komen onder druk te staan.

Geen ellendeverhaal
Dit lijkt al gauw zo'n typisch ellende-boek over zielige immigranten aan de ene kant en schandalig rijke Wall Street-types aan de andere kant. Maar het sterke aan dit boek is nu juist dat het geen van beide kanten ontmenselijkt. Integendeel, het laat zien dat er - ondanks de enorme sociaaleconomische kloof tussen beide gezinnen - niet echt twee verschillende kanten zijn, maar alleen mensen die het beste voor hun kinderen willen, mensen die soms verkeerde dingen doen, maar die ook warmte en goedheid in zich hebben. Niemand wordt verheerlijkt, niemand wordt gedemoniseerd: een enorme verademing in deze tijden van polarisatie, waar nuance een vies woord is. En het is verhelderend en regelmatig zelfs erg leuk om het leven van Afrikaanse immigranten van binnenuit te zien. Het is bovendien verrassend om te lezen hoe zij aankijken tegen onze levensstijl, met onderliggende normen en waarden die voor ons vanzelfsprekend lijken maar dat natuurlijk niet zijn.

Wie voor een dubbeltje geboren is
Mbue heeft in haar roman diverse thema's tot één overtuigend geheel gesmeed. Het verhaal lijkt op het eerste gezicht misschien alleen om geld te draaien, met een personage dat op Wall Street werkt, en twee families die de financiële crisis over zich heen krijgen. En toegegeven, geld is voor Jende en Neni en hun Afrikaanse vrienden inderdaad heel belangrijk, maar wat ze vooral zoeken in Amerika zijn kansen. Die zijn er niet in Kameroen voor mensen als Jende, ook niet als ze zich uit de naad werken:

“for you to become somebody, you have to be born somebody first. You do not come from a family with money, forget it. You do not come from a family with a name, forget it. That is just how it is, sir. Someone like me, what can I ever become in a country like Cameroon? I came from nothing. No name. No money. My father is a poor man. Cameroon has nothing—” 

Niet dat het in de VS allemaal zo gemakkelijk gaat. Jendes neef Winston heeft het wél gemaakt, maar voor de vriendinnen van Neni is het na vele jaren in de VS nog steeds elke dag sappelen.

Hoop
Neni vindt het moeilijk dat Jende alle beslissingen neemt (want zo gaat dat in Afrika), maar Cindy is in andere opzichten net zo afhankelijk van haar man als Neni. Beide vrouwen zijn gefrustreerd dat ze niet volledig baas over hun eigen leven zijn en doen daardoor dingen die ze misschien beter niet hadden kunnen doen. Mbue oordeelt echter niet, maar laat de levens van haar hoofdpersonen zien in al hun complexiteit. Er zijn geen gemakkelijke antwoorden, wel lastige beslissingen. Er is verdriet, er is vreugde. Er zijn successen, er zijn bittere teleurstellingen. Maar uiteindelijk is er ook veerkracht en hoop.

Behold the Dreamers is niet sensationeel of spectaculair. Het is geen roman die je omver blaast. Het is wel een roman die getuigt van veel vakmanschap en talent, en van een groot vermogen tot empathie. Dat hij ook nog eens levendig geschreven is en lekker vlot weg leest, is helemaal meegenomen.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.