LOL met Darcy en Dorian

H.G. Parry,
The Unlikely Escape of Uriah Heep (Nieuw-Zeeland 2019)
Roman, 496 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


Het is een beetje gênant, maar als eenvoudige middelbare scholier in de jaren zeventig wist ik niet beter dan dat Uriah Heep een popgroep was. Nou was er ook echt een popgroep die zo heette, maar later kwam ik er achter dat Uriah Heep eigenlijk een personage uit een roman van Charles Dickens is, om precies te zijn uit David Copperfield. Het is een klerk die iedereen op de zenuwen werkt met zijn kruiperige, slijmerige, schijnheilige gedrag. De vraag is vervolgens wat deze Uriah Heep te zoeken heeft in een roman die in het Nieuw Zeeland van 2019 speelt. Nou, dat zit zo. De jongere broer van verteller Rob Sutherland (zelf een degelijke advocaat met weinig fantasie) heeft een eigenschap die zijn familie al 26 jaar angstvallig geheim probeert te houden: hun Charley is namelijk niet alleen een ex-wonderkind (hij ging op zijn dertiende naar de universiteit van Oxford en promoveerde op zijn achttiende), hij kan ook boekpersonages letterlijk tot leven brengen. Op een nacht heeft hij per ongeluk de Uriah Heep uit het boek van Dickens in de echte wereld gebracht, en deze weerzinwekkende figuur is nu ontsnapt en zwerft op de letterenfaculteit rond, waar Charley les geeft. Rob wordt opgetrommeld om Charley voor de zoveelste keer uit de brand te helpen en ervoor te zorgen dat Charley het personage weer terug kan stoppen in het boek. Maar deze keer loopt het anders.

Plotseling werd het donker
Het is leuk bedacht: iemand die boekpersonages uit boeken kan halen en ze tot echte mensen kan maken. Toch is alleen een geinig idee niet genoeg om een roman te schrijven die tot het eind toe boeit en vermaakt. In het begin was ik dan ook behoorlijk sceptisch en afwachtend, maar toen ik aan het eind van hoofdstuk 4 kwam, waar Charley en Rob het probleem van de ontsnapte Uriah Heep bespreken, wist ik het.

Over the faint rustle of the wind in the trees outside, the evening had been split by an unearthly howl. The hairs rose on the back of my neck. I suddenly realized how dark it had become, just in the twenty minutes or so we were talking. Too dark for half past six on a spring evening in October.
“What is that?” I asked him.
“I think,” Charley said slowly, “that’s the cry of a gigantic hound.”

Dit was qua timing en suggestiviteit zo perfect gedaan dat ik hardop moest lachen in de bus, en toen was het me meteen duidelijk dat H.G. Parry een groot nieuw schrijftalent is. En - helaas - ook dat misschien niet iedereen dit boek zo fantastisch zal vinden als ik, want als je niet onmiddellijk een licht opgegaan is bij het bovenstaande citaat, zul je ook veel andere verwijzingen naar negentiende-eeuwse literatuur missen. Maar zelfs zonder dat is het een zeer onderhoudend verhaal.

De nutteloosheid van Mr. Darcy
Charley lijkt namelijk niet helemaal uniek te zijn, want er blijken lopen nog meer literaire personages rond te lopen in Wellington. Zo ontmoeten we een Heathcliff die mensen met lantaarnpalen te lijf gaat, een Dorian Gray die elke computer kan hacken, en maar liefst vijf verschillende Mr. Darcys, allemaal net wat andere interpretaties van Austens personage, waarbij eentje de wonderlijke neiging heeft om in vijvers te duiken. Ze hebben echter moeite zich aan te passen aan Wellington 2019: "They weren’t written for work; their essential natures ... were not fluid enough to let them hold down a job at Burger King. They had difficulty with new skills, or new ways of thinking. Darcy could have managed a grand estate, and Heathcliff could have sought complicated revenge with the best of them, but that simply wasn’t helpful in central Wellington." Maar dat is lang niet het enige of het ergste probleem. Er dreigt ook een ernstig gevaar, zowel voor deze figuren als voor de rest van de wereld, en Charley is de enige die dat gevaar het hoofd kan bieden. Samen met broer Rob natuurlijk. Voilà het recept voor een heerlijke plot, die van dit boek een echte pageturner maakt.

De criminele onderwereld
Toch is de echte kers op de taart voor mij de intelligentie en de verve en vooral het enorme plezier waarmee Parry (een Nieuw-Zeelandse met een doctorsgraad in de Engelse letterkunde) de literatuurwetenschap in het verhaal verweeft. Niet op een pretentieuze manier, absoluut niet, maar juist op heel geestige wijze en dienstbaar aan de plot. Dickens speelt daarin een hoofdrol, samen met de wereld die hij heeft gecreëerd - een wereld die elke lezer steeds weer opnieuw creëert en dan elke keer weer anders, wat één van de voornaamste ideeën in het boek en in literaire theorie is.

Charley is een Dickens-specialist die een boek heeft geschreven over Dickens' onderwereld, die als je er wat langer bij stil staat volstrekt anders is dan die van Sherlock Holmes, ook één van Charleys helden.

“Conan Doyle doesn’t have a criminal world, not the way Dickens does,” Charley insisted. ... “Sherlock Holmes stories are logic puzzles: his criminals are problems that only exist to be solved. Moriarty is a product of intellect, not of Victorian social evils."

Parry gebruikt deze tegenstelling op uiterst onderhoudende wijze voor de plot van haar boek, maar het bracht me ook terug naar mijn eigen studietijd: hoe ik ervan genoot om dat soort verbanden en tegenstellingen te ontdekken, en het besef hoe oppervlakkig ik nu eigenlijk lees en hoe onbenullig mijn stukjes hier zijn, en hoe ik dat pure studieplezier van vroeger een beetje mis (maar daar ga ik na mijn pensioen wat aan doen).

Echt of fantasie?
De roman gaat ook over de tegenstelling tussen echte mensen en gefantaseerde mensen, een tegenstelling die - zo laat Parry zien - deels een schijntegenstelling is. Want creëren we van andere, echte mensen (en van onszelf) niet net zozeer een eigen beeld met bijbehorend verhaal als van personages uit een boek? En wil niet iedereen, net als de ontsnapte karakters in deze roman, autonomie over zijn eigen verhaal? Maar uiteindelijk gaat dit boek niet over de literaire theorie en het postmodernisme dat Parry er op zo'n speelse en ingenieuze wijze doorheen weeft. Het gaat over leesplezier, over de vreugde van de verbeeldingskracht en over het meegesleept worden in een verdomd goed verhaal;

Het is lang geleden dat ik zó veel lol met een boek heb gehad. Wat een topper.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.