Manieren om van taal te houden (en van elkaar)

Cathleen Schine,
The Grammarians (VS 2019)
Roman, 272 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


Cathleen Schines stijl is zo speels en lichtvoetig dat je zomaar uit het oog verliest hoe virtuoos ze schrijft en hoeveel diepgang en eruditie er in deze roman zitten, niet alleen over taal maar ook over de verhouding tussen tweelingen en tussen familieleden. Het in wezen plotloze verhaal gaat over de eeneiïge tweelingzussen Daphne en Laurel en hun levenslange obsessie met taal. In hun jeugd zijn ze als één, maar in hun volwassenheid gaan ze twee verschillende kanten op en uiteindelijk - wat het onderwerp taal betreft - zelfs twee tegenovergestelde kanten. Dat leidt tot een breuk, die meteen in het eerste hoofdstuk al onthuld wordt, waarna we teruggaan in de tijd en erachter komen hoe de afstand gegroeid is die tot de breuk heeft geleid.

Brabbeltaaltje
Al in de wieg hebben Laurel en Daphne (what's in a name? of liever: in two names) een eigen brabbeltaaltje dat alleen zij kunnen verstaan. Moeder maakt zich een beetje zorgen over de talige voorlijkheid van haar dochters en voelt zich stiekem buiten spel gezet. Maar vader, die verplicht het accountantskantoor van zijn vader heeft overgenomen terwijl hij een hekel aan cijfers heeft, vindt het geweldig. Op een dag komt hij thuis met een tweedehands exemplaar van het enorme Websterwoordenboek, compleet met standaard, en dat wordt al gauw de bijbel van de tweeling, zelfs  meer dan dat, realiseren ze zich veel later: 'It was like a sibling, they said. Like a little brother. Or sister.' Want woorden zijn het mooiste dat er is.

[Daphne] read through books understanding practically nothing of the content, on the lookout only for words she fancied.
“But the words don’t have to be fancy,” she explained to her mother. “I have to fancy them. That means I have to like them.”
“But how do you know you like them if you don’t know what they mean?”
Daphne could not explain something so basic, so primal. How do you know a flower is pretty? How do you know a cat’s fur is soft?

En later komt daar grammatica bij. Grammatica! Ook al zoiets prachtigs. “Grammar makes you respect words, every individual word. You make sure it’s in the place where it feels the most comfortable and does its job best,” vindt Daphne. En Laurel, die kleuterleidster wordt, is er al net zo verrukt over:  'Words and students, ... — they could be recalcitrant, out of order, trying to slip by without being noticed. But once you got them working together, unobtrusive and efficient, it was beautiful.'

Stunt
Als de tweeling aan het werk gaat (Daphne als receptioniste bij een alternatief tijdschrift, Laurel zoals gezegd op een kleuterschool) halen ze een leuke stunt uit, door een dag lang van baan te wisselen en net te doen alsof ze de ander zijn. Grappig genoeg heeft dat tamelijk verstrekkende gevolgen, vooral voor Daphne die van receptioniste redacteur wordt, en uiteindelijk zelfs succesvol taalcolumnist (als The People's Pedant). Daphne ontpopt zich daarbij tot een zogenaamde prescriptivist ('de taalregels zijn er niet voor niets!'), terwijl Laurel geleidelijk een heel andere kant opdrijft. Als zij honderden oude brieven vol taalfouten van gewone mensen aan het ministerie van defensie ontdekt, ziet ze geen mensen die niet weten hoe het hoort, maar iets heel anders:

The misspellings strike her as painfully eloquent, not mistakes at all, but cries of the heart, documentation of upheaval in a family, in a social order. ...
The voices call out the way poetry calls out, quietly, insistently, demanding to be heard not just by Laurel but by others, too. ...
This is what words do, she realizes. They call out from the page and force you to listen. No, they allow you to listen.

Laurel gebruikt de teksten voor een soort knipselpoëzie en maakt, net als Daphne, naam in het taalwereldje. Maar intussen zijn de zusters wel uit elkaar gegroeid (voor de kenners: Laurel is een descriptivist geworden) en hebben ze nauwelijks nog contact. De twee verschillende linguïstische uitgangspunten staan natuurlijk voor meer. Zoals Schine in een interview in The LA Times zegt: “It’s authoritarianism versus nihilism … but all in this context of how we speak, and how we write and how we relate to words, and also to each other.” Zelf ben ik net als Schine zo iemand die én die instinctief naar het rode potlood grijpt bij het zien van taalfouten, én houdt van de creativiteit van taalvernieuwing en gefascineerd is door taalverandering door de eeuwen heen.

Familieliefde en concurrentie
Het uit elkaar groeien van Laurel en Daphne is noodzakelijk om een eigen identiteit te creëren, zoals dat noodzakelijk is bij elk kind dat het huis uitgaat en volwassen moet worden - iets wat nog veel sterker geldt voor een tweeling. Familie is dan ook dat het thema dat onder het thema van de taal ligt: familiebanden, familieliefde, en de daarbij horende onderlinge concurrentie. Over dat familiethema gaan vooral de laatste hoofdstukken (als één van de familieleden is overleden) en die hoofdstukken zijn het allermooist, want voor het eerst komt de emotionele onderstroom even boven. Juist omdat Schine in de rest van het boek zo terughoudend is met het al te veel inspelen op emoties, maakt het einde ineens indruk, al wordt het nergens zwaar.

Een nadeel van al die speelsheid en lichtvoetigheid is wel dat je - behalve aan het eind - nergens heel heftig betrokken raakt bij de zusters. En omdat er ook niet een echte plot met spanningsboog is, zullen het vooral de taalfreaks zijn, die bovendien het Engels zeer goed beheersen, die echt van dit boek zullen genieten (types als ik 😉). Niet voor iedereen dus, maar wel heel erg goed geschreven en net als dit boek een welsprekend voorbeeld van wat een ontzettend genietbare schrijver Cathleen Schine is.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.