Een boom, een graf, een kerkmuur en een draak

Christopher Hadley, 
Hollow Places: 
An Unusual History of Land and Legend (GB 2019)
Geschiedenis, 426 pp.
Niet in het Nederlands beschikbaar


Dit boek begint in een weiland in het graafschap Hertfordshire in de jaren dertig van de negentiende eeuw. Victoria zit waarschijnlijk nog net niet op de troon en Charles Dickens staat op het punt om door te breken als populaire schrijver. In het weiland, op een stil landelijk plekje, is een boerenarbeider bezig een enorme eeuwenoude taxusboom te vellen. Het is een zware klus. Tot zijn verbazing ontdekt de man onder de boom een grote holte. Hij weet meteen wat voor holte dit is: het is het leger van een draak. En niet zomaar een draak, maar de draak die in de middeleeuwen werd verslagen door plaatselijke held Piers Shonks, een reus van een vent die ligt begraven in de muur van het kerkje even verderop.

Het deksel van het graf van Piers Shonks
in de muur van de kerk van Brent Pelham

Vergeten verhalen
Geloofden de negentiende-eeuwse plattelanders dit echt? Het lijkt er op. Journalist Christopher Hadley raakt geïntrigeerd door deze lokale legende ('why on finding a cavity under a tree in a field with no previous connection to the legend did those nineteenth-century labourers think of the dragon that Shonks slew?') en gaat op onderzoek uit. Al gauw ontdekt hij dat Shonks volgens een oude inscriptie stierf in 1088 en ligt begraven in de muur van een kerk die pas veel later werd gebouwd. Hier is duidelijk legendevorming aan het werk! Uiteindelijk raakt Hadley meer gefascineerd door die hele legendevorming dan door Pier Shonks. Wat zorgde ervoor dat de legende van Piers Shonks, in werkelijkheid een tamelijk onbeduidende landeigenaar uit de dertiende eeuw, zoveel eeuwen lang bewaard bleef en steeds verder verfraaid werd? Met die vraag wordt meteen Hadleys doel met dit boek duidelijk:

The story of Piers Shonks is not the legend that changed the world, it did not forge the nation or launch a thousand ships. It is an obscure tale, of small importance, but it has endured: the survivor of an 800-year battle between storytellers and those who would mock or silence them. Shonks’ story stands for all those thousands of forgotten tales that used to belong to every village.

Taxusbomen, die ongelooflijk oud kunnen worden
en in de UK het onderwerp zijn van allerlei bijgeloof

Bijgeloof
In dit boek volgt Hadley de sporen niet zozeer van Piers Shonks, maar van zijn legende en de sporen die de legende heeft nagelaten in inscripties, documenten, krantenartikelen en vooral in vele, vele volksverhalen, vaak opgetekend door ijverige dominees en schoolmeesters uit vervlogen tijden. Hij legt verbanden met motieven uit andere volksverhalen, zoekt de historische context uit waarin een eeuwenoude taxusboom geveld moest worden, onderzoekt het belang van middeleeuwse boogschutters, gaat op zoek naar de betekenis van het jaar 1088, duikt in het fascinerende bijgeloof rond taxusbomen, vraagt zich af waarom de botten uit oude kerkgraven altijd die van reuzen zijn en leert en passant een heel nieuw woord, dat allang weer verouderd is maar desalniettemin van groot belang is voor dit boek.

Een oude foto van Brent Pelham, het dorpje met de kerk
waarin Piers Shonk begraven zou liggen.

Een hobby die vele boeken in gevaar brengt
Dat woord is het werkwoord to grangerise, door de Oxford Engelish Dictionary gedefinieerd als: ‘To illustrate (a book) by the addition of prints, engravings, etc., especially such as have been cut out of other books.’ Het fenomeen is genoemd naar ene James Granger uit de late achttiende eeuw, maar was vooral populair in de eeuw daarna. De bijbehorende 'ziekte' werd wel grangeritis genoemd, en werd door een tijdgenoot humoristisch omschreven als een ‘contagious and delirious mania endangering many books’. Het doet een beetje denken aan fanfictie, maar dan voor informatieve boeken. Zo was er een driedelige geschiedenis van het graafschap Hertfordshire, waar ene John Morice (een tijdgenoot van de landarbeider die de taxus velde) kennelijk zo verrukt van was dat hij er ruim 2500 uit andere boeken uitgeknipte illustraties in plakte en de oorspronkelijke drie delen moest laten herbinden tot tien. En dat is eigenlijk ook wat Hadley in dit boek doet. Elk element van de volkslegende van Piers Shonks is voor hem aanleiding voor eindeloze uitstapjes naar zijpaden die hij allemaal met evenveel belangstelling in de legende plakt, of desnoods in een enthousiast groot notenapparaat.

Sint Joris, een veel beroemdere drakendoder,
door Paolo Ucelli, c. 1470

Het fantastische
Hadley speculeert er lustig op los, maar dat mag, want zo'n boek is dit. Het is eigenlijk niet echt een geschiedenisboek met zo objectief mogelijk weergegeven feiten, maar een ode aan de verbeelding, aan de oude verhalenvertellers. Hadley begint zijn speurtocht als een rationalist die alleen maar uit wil zoeken wie de historische Piers Shonks was en die het raar vindt dat mensen in de negentiende eeuw nog in draken en drakendoders geloven, maar heel geleidelijk verschuift dat. En uiteindelijk eindigt hij heel ergens anders.

Searching for a kernel of truth by trying to remove the legendary elements misses something, it gets rid of the best bits. The legend holds the deeper truths, about our hopes and fears, about how our imaginations work, what we value, and the effect that beauty has on us. It is the accretions to the event or object that originally inspired the tale that matter more. It is these fantastical elements that ensure the historical facts are remembered. They draw attention to the important things, the art, the storytelling, our capacity for wonder, the craftsmanship of a medieval mason, the countryside in which the story was soon rooted.

Het is een verrukkelijk boek voor wie van dit soort dingen houdt. Ik heb me niet teveel af laten leiden door de eindnoten, maar heb me gewoon overgegeven aan al die interessante zijpaden en de verrassende 'nutteloze' feitjes en de volkslegendes. Want wie kan er nu een verhaal met een draak weerstaan?

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.