Verleden wordt heden

Sarah Moss,
Ghost Wall (GB 2018)
Roman, 164 pp.
Nederlandse titel: Geestgrond


Het is misschien niet zo'n bekende tak van sport, maar ik vind het altijd erg leuk om over experimentele archeologie te lezen of er een tv-programma over te zien. Je ziet dan archeologen die in het kader van wetenschappelijk onderzoek nijver in de weer zijn met bijvoorbeeld het zelf maken van vuistbijlen. Ze ontdekken op die manier uit de eerste hand (letterlijk!) hoe moeilijk of gemakkelijk dat nou eigenlijk is, hoe lang je er mee bezig bent, wat voor hindernissen je tegenkomt tijdens het maken, wat voor vaardigheden er voor nodig zijn, en meer van dat soort dingen. De wetenschapper verplaatst zich al doende in de geest van de vuistbijlmakers uit de prehistorie en verwerft als het goed is weer nieuwe inzichten. Of zoals de verteller van Ghost Wall het omschrijft: "... that was the whole point of the re-enactment, that we ourselves became the ghosts, learning to walk the land as they walked it two thousand years ago, to tend our fire as they tended theirs and hope that some of their thoughts, their way of understanding the world, would follow the dance of muscle and bone."

Gapende tegenstellingen
Die verteller is de zeventienjarige Silvie en zij is deelnemer aan de re-enactment die hierboven genoemd wordt. Een Engelse hoogleraar doet in een zomer begin jaren negentig als studieprojectje een stukje experimentele archeologie,  door twee weken met drie studenten te leven als mensen uit de late IJzertijd (pakweg 2000 jaar geleden). Daarbij heeft hij ook het gezin van buschauffeur en amateur-archeoloog Bill ingeschakeld. Bill is totaal bevlogen van deze periode en weet alles van de praktische, dagelijkse gang van zaken. Zijn vrouw en dochter Silvie doen ook mee, niet omdat zij nou zo bevlogen zijn, maar omdat ze domweg niks in te brengen hebben. Al gauw worden er gapende tegenstellingen bloot gelegd tussen het arbeidersgezin en de drie studenten, die culmineren in een tamelijk angstaanjagende climax en een toch nog onverwachte opknoping.

Puur
Dit doet denken aan een thriller, maar dat is Ghost Wall zeker niet, want het gaat niet om suspense maar om een ander soort spanning, of beter gezegd spanningen: die tussen het arbeidersgezin en de mensen van de universiteit, tussen de mannen en de vrouwen, en de spanningen tussen de jonge Silvie en haar vader. Silvie is een zeer scherp observator, niet alleen van de natuur waarin ze veel beter haar weg kan vinden dan de stadse studenten, maar ook van de mensen om haar heen. Ze ziet de angst van haar moeder voor haar vader (maar is niet in staat haar te helpen) en is zich er goed van bewust dat de studenten alleen meedoen voor de studiepunten, niet uit bevlogenheid, zoals haar vader. Maar de bevlogenheid van haar vader blijkt al gauw zijn wortels niet in wetenschappelijke nieuwsgierigheid te hebben, maar in xenofoob nationalisme. Bill verlangt naar een geïdealiseerd verleden toen er volgens hem op de Britse eilanden nog geen buitenlanders waren ("Foreigners coming over here, telling us what to think"), toen de bevolking nog 'puur' was.

Een schedelmuur
Lang lijkt het of er niet heel actie plaats vindt, alsof er zich alleen maar onderhuidse spanningen opbouwen, maar tegen het einde wordt duidelijk waarom het boek begint met een scène uit de IJzertijd waarin een jong meisje geofferd wordt aan het veen. De mannen - studenten, prof en Bill - vinden elkaar in het idee om een ghost wall te bouwen: een palissade met de schedels van gedode dieren, die de bewoners van tweeduizend jaar geleden bouwden als een wanhopige laatste verdedigingslinie tegen de binnen vallende Romeinen, en waarbij ook een offer hoort. De mannen raken geobsedeerd door wapens en moorden, en een uitspraak van de hoogleraar ("one of the things you learn in my line of work is that there’s no steady increase in rationalism over the centuries, it’s a mistake to think that they had primitive minds and we don’t") zou wel eens profetisch kunnen zijn. Of is er misschien toch zoiets als vrouwelijke solidariteit? Want is de enige vrouwelijke student Mollie anders? Silvie moet daar niet zoveel van hebben, van de tegenstelling tussen mannen en vrouwen, en van Mollies uitdagende feminisme: "I didn’t like it when she talked like that, wanted to go on believing that men were also people, that there are not, in fact, two kinds of human." Wie heeft er gelijk, Mollie of Silvie?

Medeplichtigheid
Dit is maar een kort boekje, met zoals ik al zei, vrij weinig actie. Sfeer is er des te meer. Door de precieze observaties van Silvie wordt het leven van de mensen uit de IJzertijd voelbaar:

You move differently in moccasins, have a different experience of the relationship between feet and land. You go around and not over rocks, feel the texture, the warmth, of different kinds of reed and grass in your muscles and your skin. The edges of the wooden steps over the stile touch your bones, an unseen pebble catches your breath. You can imagine how a person might learn a landscape with her feet.

Moss heeft er voor goede lezers ook interessante thema's in verwerkt, zoals dat van huiselijk geweld en de medeplichtigheid van omstanders die niet ingrijpen, klassentegenstellingen en het brengen van offers als bindmiddel voor een gemeenschap. Silvie is een enigszins rauwe maar juist daarom overtuigende verteller, en bovendien een hele intelligente, met een eigen stem die bijdraagt aan de vreemde, claustrofobische sfeer. Aan het einde lijken heden en verleden bij elkaar te komen en lijkt het begin het einde te worden, maar ik zeg nadrukkelijk 'lijkt', want uiteindelijk gebeurt er iets anders. Ghost Wall is een originele roman die niet voor niks zeer goed ontvangen is, en die nog lang blijft hangen.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.