Geduld voor de liefde

Ha Jin,
Waiting (China, 1999)
Roman, 320 pp.
Nederlandse titel: Wachten


Als je uitgekeken bent op alweer zo'n relatieroman, maar toch wel gefascineerd bent door liefdesverhalen, dan is dit weer eens iets heel anders - heel, heel anders. Uiteindelijk draait het ook hier om de vraag 'krijgen ze elkaar?' maar omdat dit boek in communistisch China speelt, zijn er volstrekt andere hindernissen te overwinnen dan in een verhaal uit het Westen, en het eindigt ook nog eens volkomen anders dan je zou verwachten. Grootse passie komt er niet aan te pas. Het gaat over het kleine, het dagelijkse, het saaie en over geduld, veel geduld.

Klem tussen traditie en moderniteit
Hoofdpersoon is Lin Kong, een jonge arts ten tijde van de Culturele Revolutie in de jaren zestig. Die Culturele Revolutie speelt verder trouwens geen rol, want Lin is een keurige communist, een timide man wiens enige subversieve daad bestaat uit het lezen van westerse romans. Het is zijn huwelijk dat hem dwars zit en dat hem klem heeft gezet tussen het traditionele oude China en het moderne leven. Omdat hij van een klein plattelandsdorpje komt en een plichtsgetrouwe zoon is, heeft hij zijn boerenouders een vrouw voor hem laten uitzoeken. Shuyu is een hele beste vrouw, hardwerkend, bescheiden en zeer zorgzaam voor Lins ouders. Helaas is ze ook lelijk, ziet ze er aanzienlijk ouder uit dan Lin, zit er niks bij qua intellect en heeft ze ingebonden voeten, iets wat zelfs in die tijd allang uit was. Lin is dan ook opgelucht als hij in een legerziekenhuis in een grote stad in een ander deel van het land te werk wordt gesteld. Zo hoeft hij maar één keer per jaar - in de zomer - naar huis. Hij is er nog net in geslaagd een dochter te verwekken, maar daar houden de huwelijkse relaties wel zo'n beetje op.

Jaarlijks ritueel
En dan ontmoet Lin in het ziekenhuis Manna Wu, een verpleegkundige. Heel voorzichtig en heel langzaam bloeit er iets op. Maar scheiden van Shuyu durft hij aanvankelijk niet:

"I can't just dump her like a pair of outworn shoes. I have to give a good reason, or else everybody will condemn me and I won't be able to get a divorce."
"What's a better reason than that you don't love her?" 
"No, no." He gasped. (...)
It would make no sense to anybody in the countryside if Lin said he wanted to divorce his wife because he didn't love her. He had to find a real fault in her, which he couldn't.

Uiteindelijk doet Lin toch een mislukte poging om echtscheiding aan te vragen, en de volgende zomer weer, en de daaropvolgende zomer weer. De echtscheidingspogingen worden een jaarlijks ritueel, waarbij Shuyu op een gegeven lijkt mee te werken, maar voor de rechter toch steeds weer nee zegt - misschien opgestookt door haar broer, maar misschien ook niet. Manna, die naar een eigen gezin verlangt, ziet haar kansen steeds kleiner worden. Lin, een goede man, maar niet erg doortastend, durft geen van de betrokken partijen te kwetsen.

Abnormaal
Ook kan of wil hij de leiding van het ziekenhuis niet tegen zich in het harnas jagen. Vriendschap tussen collega's mag wel, maar buitenechtelijke relaties zijn verboden, en bovendien verrekt lastig om te hebben, want alle vrijgezelle personeelsleden wonen op slaapzalen. En hotels en pensions vereisen een officieel geschrift waaruit blijkt dat een stel getrouwd is. Als de ziekenhuisdirectie lucht krijgt van zijn 'vriendschap' met Manna en hij op het matje wordt geroepen, voelt hij zich an ook gehouden om te beloven dat hij zich aan de regels zal houden:

Lin managed to say, "I shall keep the relationship normal. Manna Wu and I will remain just comrades."
"Promise me then that you and Manna Wu will have no abnormal relationship unless you have divorced your wife and married her."
By "abnormal" he meant "sexual."

En daar houdt Lin zich aan. Krijgen Lin en Manna elkaar uiteindelijk? Kunnen ze alle hindernissen - de een na de ander - overwinnen? Wordt hun platonische liefde nog geconsumeerd, zoals dat heet?

Verkeerde been
Als je van deze roman wilt genieten, is het belangrijk om alle verwachtingen opzij te zetten. Het is daarom nogal vals van mij dat ik het een liefdesverhaal noem, want daarmee heb ik een beeld gecreëerd dat de lezer hoogstwaarschijnlijk op het verkeerde been zet. De aanduiding liefdesverhaal is op zich correct, maar het beeld dat wij daarbij hebben correspondeert niet onmiddellijk met het beeld dat dit boek geeft. Ook in andere opzichten is het belangrijk om voorgevormde oordelen even aan de kant te zetten. De sociale druk waar de hoofdpersonen mee te kampen hebben, is voor ons moeilijk voor te stellen, maar daarom niet minder echt. En Lin is vanwege zijn plichtsgetrouwheid jegens familie en machthebbers ook niet bepaald het soort held waar wij gemakkelijk mee sympathiseren. Toch is dit een subtiel, mooi geschreven verhaal dat mij de hele tijd bleef boeien en waarvan de ironische wending aan het einde mij zelfs deed glimlachen. Oppervlakkig gezien zal het voor de meeste westerse lezers niet zo'n spannend verhaal zijn, maar toen ik het uit had, begreep ik toch wel waarom deze roman in de VS zowel de prestigieuze National Book Award als de Pen/Faulkner Award won.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.