Vader Aarde

N.K. Jemisin
The Fifth Season (VS 2015)
Deel 1 van The Broken Earth Trilogy
Roman, 512 pp.
Nederlandse titel: Het vijfde seizoen

 

 N.K. Jemisin
The Obelisk Gate (VS 2016)
Deel 2 van The Broken Earth Trilogy
Roman, 448 pp.
Nederlandse titel: De obliskpoort

 

 
N.K. Jemisin
The Stone Sky (VS 2017)
Deel 3 van The Broken Earth Trilogy
Roman, 464 pp.
Nederlandse titel: De stenen hemel

 

 
"Let's start with the end of the world, why don’t we? Get it over with and move on to more interesting things." Een roman die zo begint, heeft natuurlijk onmiddellijk je aandacht: de wereld staat op het punt te vergaan! Hoe heeft het zover kunnen komen? Wat is er aan de hand? Een ramkoers met een meteoor? Een op handen zijnde explosie van de zon? Een gigantische kernramp? En wat bedoelt de verteller vervolgens met 'more interesting things'? Is dit ironie? Cynisme? De antwoorden zijn in ieder geval niet wat je denkt. Jemisin heeft een wereld geschapen die hier en daar aan de onze doet denken, maar waar wel hele vreemde dingen gebeuren en die bevolkt wordt door mensen die nog vreemder zijn. Elk deel van de trilogie won de prestigieuze Hugo Award, dus je kunt er wel bijna van op aan dat we hier iets bijzonders hebben. Bijzonder is het inderdaad en ook zo fascinerend dat ik de drie delen achterelkaar uitgelezen heb.

Geen leuke wereld
Nora Jemisin is niet bepaald een schrijver die alles uit spelt, maar de lezer tamelijk hard laat werken om zelf uit te vinden hoe haar wereld in elkaar zit en wat er met haar hoofdpersonen aan de hand is. Dat is natuurlijk ook precies wat de boeken zo verslavend maakt: je bent zó nieuwsgierig en geïntrigeerd dat je blijft doorlezen totdat je uitgeknobbeld hebt hoe de wereld op het randje van de ondergang is terecht gekomen en je wilt vervolgens weten of het nog gaat lukken om die ondergang te verhinderen. Wat ook intrigerend is, is dat het boek drie verschillende hoofdpersonen met drie verschillende verhalen heeft, die uiteindelijk op verrassende wijze bij elkaar komen. Die hoofdpersonen zijn een moeder van in de veertig, die thuis komt en ontdekt dat haar man hun zoontje heeft doodgeslagen (en daar in de ogen van de rest van de wereld een goede reden voor had), een meisje dat door haar ouders wordt verkocht aan een onbekende man uit de hoofdstad omdat er iets vreselijks met haar aan de hand is, en een jonge vrouw in een soort opleidingsinstituut die haar eerste opdracht moet uitvoeren ergens in een havenstadje onder leiding van een ervaren kracht waar ze tevens een kind mee moet zien te krijgen, als deel van de opdracht. Hm, geen al te leuke wereld, zo te horen.

Aardbevingen en tsunami's
De wereld van De gebroken Aarde is dus duidelijk een dystopische wereld. De beschermende en leven voortbrengende Moeder Aarde is hier een wraakzuchtige Vader Aarde, die de mensheid vijandig gezind is. Periodiek zijn er namelijk zulke verschrikkelijke aardbevingen en tsunami's dat hele gemeenschappen massaal weggevaagd worden - niet alleen door het natuurgeweld zelf, maar ook door de nog jaren durende effecten ervan op de luchtkwaliteit, het water, de gewassen en de dieren die zich ineens heel anders gaan gedragen. Elke gemeenschap heeft daarom uitgebreide voorraden om die periodes te overleven en strenge protocollen gebaseerd op eerdere ervaringen. Elke inwoner heeft altijd een rugzak klaar staan met benodigdheden om meteen te kunnen vluchten, als dat nodig is. Inwoners die niet in staat zijn om tijdens zo'n periode een essentiële bijdrage aan de overleving van de gemeenschap te bieden worden aan hun lot overgelaten of gedood.

Levensgevaarlijke driftbuien
Eén categorie inwoners is zelfs in gewone tijden zijn leven niet zeker: de orogenes, mensen die om onduidelijke oorzaak geboren zijn met het vermogen om aardbevingen op te roepen of juist te bedaren. Als ze dat vermogen niet kunnen beheersen en ze hun dorp per ongeluk laten instorten omdat ze even een driftbui krijgen, worden ze gedood. Dat mag, omdat ze niet worden gezien als menselijk. Dat zijn ze natuurlijk wel, net zo zeer als hun nietsvermoedende ouders, maar de maatschappij heeft een excuus nodig om ze te kunnen vermoorden. Dan is er een kleine groep orogenes die in staat is om hun vermogen om de Aarde te manipuleren zó te beheersen, dat ze de kleinere bevingen, die er ook voortdurend zijn, in de kiem kunnen smoren. Deze orogenes worden uitgebuit als instrument (orogenes worden immers niet als menselijk beschouwd) onder het mom van dienstbaarheid aan de maatschappij. Ze mogen nooit zelfstandig opereren, maar staan onder toezicht van een Guardian, die kan ingrijpen als het mis gaat of dreigt te gaan. Ook deze Guardians bezitten bijzondere vermogens, hoewel de meeste mensen niet precies begrijpen wat voor kwaliteiten, maar ze zijn in ieder geval in staat om een orogene die gevaarlijk wordt met een handbeweging te doden.

Standbeelden en obelisken
En dan zijn er nog de raadselachtige steeneters. Ze zien er een beetje uit als bewegende standbeelden, duiken op uit en verdwijnen in de grond en eten - jawel - stenen. Ze zijn vrij zeldzaam en het is niet helemaal duidelijk of ze de mensheid goedgezind zijn of niet. O ja, en aan de hemel staan een paar honderd obelisken, die heel lang geleden in een baan om de Aarde zijn gebracht en waarvan niemand begrijpt waar ze voor dienen. Alhoewel, niemand? Een van onze hoofdpersonen begint een idee te krijgen.

Hier en nu
Zoals bij alle goede speculatieve fictie is deze wereld niet alleen door de schrijver in het leven geroepen om een spannend verhaal te vertellen, maar vooral om iets te zeggen over onze eigen wereld. Alle goede science fiction en fantasy gaat immers over het hier en nu. Deze ambitieuze en epische trilogie dramatiseert op originele wijze allerlei vraagstukken die de moderne mens bezighouden: klimaatverandering, uitbuiting, wat menselijkheid is, de verhouding individu-maatschappij. Soms wordt het wel een tikje vermoeiend. Het is helemaal prima dat zoveel personages queer of bi of intersex of wat dan ook zijn, maar het past verder niet in het thema. Het is meer bedoeld om het boek zo inclusief en divers mogelijk te maken. Nogmaals, dat mag best, maar het voegt aan dit verhaal niks toe en het voelt daarom een beetje geforceerd.

Echte mannen
Hoewel deze trilogie zonder meer een spannende pageturner is, waren de meer conservatief ingestelde (vooral mannelijke) liefhebbers van het speculatieve genre er absoluut niet over te spreken dat hij zoveel prijzen in de wacht sleepte. Niet alleen vanwege de inderdaad nogal nadrukkelijke inclusiviteit en diversiteit, maar ook om de reden die ik in het begin al noemde: de lezer wordt geacht flink na te denken. In plaats van zich fijn mee te laten slepen door het spannende verhaal moet de arme lezer niet alleen al lezend een hele vreemde wereld reconstrueren maar wordt van de stakker ook nog eens verwacht dat hij misstanden in de eigen maatschappij vanuit een hele nieuwe invalshoek bekijkt. Het moet niet gekker worden! Daar gáát het escapisme waar je je als echte man zo op verheugd had. Ik weet zeker dat dergelijke escapistische boeken er nog steeds meer dan voldoende zijn, en dat de conservatieve witte (echte!) man dus niks te kort komt, maar het is goed dat er ook eindelijk steeds meer speculatieve fictie is die niet alleen complex en gelaagd is maar ook flink wat stof tot nadenken biedt. Bijvoorbeeld over waarom Vader Aarde de mensheid zo vijandig gezind is geraakt.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.