De andere Austenzuster

Gill Hornby,
Miss Austen (GB 2020)
Roman, 288 pp.
Vanaf 15 oktober onder dezelfde titel in het Nederlands beschikbaar


De Miss Austen uit de titel is niet Jane, maar haar zus Cassandra. Het jaar is 1840 en Jane is al weer meer dan twee decennia dood, maar Cassandra (inmiddels 67) is nog steeds alert op de nalatenschap van Jane en dan vooral op het imago van haar zus bij latere generaties. Onlangs is Eliza Lloyd overleden, een goede vriendin van de Austen-zusters waar ze veel mee correspondeerden, en Cassandra heeft zichzelf uitgenodigd op de pastorie waar Eliza woonde om stiekem rond te snuffelen. Er zijn vast nog brieven van Jane aan Eliza bewaard gebleven en Cassandra moet koste wat kost voorkomen dat Janes al te openhartige zielenroerselen bekend raken bij het grote publiek. Die gaan het grote publiek namelijk niks aan.

Familierelaties
Het  is bekend dat Cassandra inderdaad vele brieven van Jane heeft verbrand om het zorgvuldig opgebouwde en gekoesterde imago van haar innig geliefde zuster zo goed mogelijk te bewaren. Gill Hornby heeft in dit mooie boek op overtuigende wijze de gaten opgevuld die de verbrande brieven hebben achtergelaten. Dit is dus geen roman in de stijl van Jane Austen of eentje die voortbouwt op een van haar boeken, maar een literaire historische roman van een schrijver die ik nog niet kende, maar die ik nu zeker in de gaten ga houden. Het verhaal kwam voor mij een tikje moeizaam op gang, omdat ik het in het begin moeilijk vond om de familierelaties uit elkaar te houden. Er zijn namelijk drie families, de Austens, de Fowles en de Lloyds, die allemaal door elkaar heen trouwden. Twee Austenbroers trouwden met Lloydzusters, een andere Lloydzuster trouwde met een Fowlebroer en weer een andere Fowlebroer was verloofd met Cassandra Austen. Al deze echtparen hadden meerdere kinderen, die inmiddels volwassen zijn, dus het duurde even voordat ik alles op een rijtje had.

Levensvervulling
Enfin, uiteindelijk zijn er maar een paar personages die een belangrijke rol spelen, en dat zijn allemaal vrouwen, bijna stuk voor stuk alleenstaand. Want dat is een belangrijk thema van dit boek: hoe kon je destijds als alleenstaande vrouw (ongehuwd of weduwe) een goed leven leiden Cassandra en Jane werden na de dood van hun vader heen en weer geschoven van familielid naar familielid en pas toen ze een eigen huis hadden en voldoende middelen van bestaan was er ruimte om gelukkig te zijn en voor Jane om te schrijven, iets wat voor haar een eerste levensbehoefte was. Ze waren volgens Cassandra zelfs zo gelukkig dat ze ronduit evangelisch is geworden over de geneugten van het ongehuwde vrouwenleven (voorop gesteld natuurlijk dat er geen sprake was van armoede). Twee van haar schoonzusters hadden elf kinderen en als Jane een dergelijk leven tegemoet was gegaan, was ze nooit aan schrijven toegekomen. Waar Janes levensvervulling bestond uit schrijven, heeft Cassandra besloten dat die van haar zou bestaan uit het nuttig zijn voor anderen. "Cassandra was dutiful, had possibly been born dutiful, certainly could only be dutiful: She knew of no other way. In her own—for want of a better word—virtue, she had found an endless reward."

Blinde vlek
Dit klinkt akelig braaf en bijna vreugdeloos, maar het is de grote verdienste van Hornby dat ze van Cassandra een sympathiek en volledig afgerond personage heeft gemaakt, met goede en minder goede trekjes. En zoals het een boek over Jane Austen betaamt, is er ook humor. We mogen best lachen om Cassandra als ze stiekem op zoek gaat naar de oude brieven van Jane, vooral als ze daarbij dwars gezeten wordt door de brutale dienstmeid Dinah, die toevallig altijd net de deurknop aan het afstoffen is als Cassandra zich onbespied waant. Dinah blijkt aan het eind trouwens een eigen agenda te hebben en is ook degene die Cassandra ongewild bewust maakt van haar blinde vlek. Cassandra mag dan 66 zijn, maar ze is niet te oud om te leren, één van de dingen die haar zo sympathiek maken, net als de vele uitgesproken meningen die ze trouwens heeft (maar tactisch genoeg zelden uitspreekt).

Menselijk
Er schuilt ook een gevaar in wat ze doet: uit de oude brieven die ze terugvindt, blijkt dat anderen heel anders tegen haar aan keken dan ze had gedacht. Hornby doet dat allemaal heel subtiel, door aan de ene kant Cassandra's gedachten weer te geven over het verlies van haar verloofde en vervolgens in de terug gevonden brieven de observaties van Jane over hoe zij daar tegen aan keek. Het blijkt dat Cassandra niet alleen met betrekking tot Jane een imago heeft gecreëerd, maar ook met betrekking tot haarzelf. En doen we dat niet allemaal? En zijn we niet allemaal ontdaan als we ontdekken dat we op anderen soms heel anders overkomen dan hoe we willen overkomen. Het maakt Cassandra alleen maar extra menselijk.

Liefdevol
De mooiste passages zijn misschien wel die waar het boek naar aanleiding van de oude brieven terug in de tijd gaat, om uiteindelijk te eindigen bij de laatste momenten van Jane. Die zijn prachtig beschreven, net zoals de fictieve brieven van Jane aan Eliza prachtig zijn verbeeld door Hornby. Ze brengt daarmee Jane bij vlagen even helemaal tot leven, hoewel ze in dit boek eigenlijk een bijfiguur is. De roman is ook knap geconstrueerd, door steeds een beetje over Cassandra en haar leven te onthullen, totdat je als lezer echt van haar bent gaan houden. Het verhaal eindigt op een warme noot, zodat het hele boek achteraf gezien kan worden als een eerbetoon aan Cassandra's liefdevolle leven. Het is een volstrekt ander boek dan The Other Bennet Sister van Janice Hadlow, maar ook dit is een roman die volgens mij geen enkele echte Austenliefhebber mag missen.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.