Najaarslicht

Pico Iyer,
Autumn Light: Season of Fire and Farewells (GB 2019)
Reisverhaal, 256 pp.
Niet in het Nederlands vertaald

Pico Iyer is een Engelsman met Indiase ouders die tijdens zijn middelbare schoooltijd naar de VS verhuisden. Zelf werkt hij inmiddels ook in de VS  maar tegelijkertijd woont hij de helft van de tijd in Japan, bij zijn Japanse vrouw. Klinkt ingewikkeld en een beetje vermoeiend, maar ook wel kosmopolitisch en interessant. Als er iemand een wereldburger is, dan is dat deze man wel. Het frappante is dat Iyer als middentwintiger kort op doorreis was in Japan en daar ontdekte dat hij zich voor het eerst ergens helemaal thuis voelde - terwijl hij nog nooit eerder in Japan was geweest. Een soort liefde op het eerste gezicht dus, maar dan met een land. Iyer is schrijver en journalist en doordat hij al decennia in Japan woont, kan hij met de blik van een buitenstaander het leven in Japan van binnenuit observeren en vastleggen. Omdat hij dat in dit boek doet vanuit de herfstgedachte (hij heeft er nog meer op zijn naam staan), leek me dit een mooi moment om eens iets van deze schrijver te lezen.

Vergankelijkheid
Het boek gaat niet alleen over de meteorologische herfst, maar ook over de herfst van het leven. De schoonvader van de schrijver is net overleden, zijn schoonmoeder is aan het dementeren en zelf loopt hij tegen de zestig. Maar dat is geen enkele reden om te somberen: "We cherish things, Japan has always known, precisely because they cannot last; it’s their frailty that adds sweetness to their beauty." Iets waar we juist in de herfst aan herinnerd worden: "Autumn poses the question we all have to live with: How to hold on to the things we love even though we know that we and they are dying. How to see the world as it is, yet find light within that truth." Zomer is een zwaar seizoen in Japan: de hitte is ondraaglijk klam, orkanen houden huis, er zijn dodelijke overstromingen, dus geen wonder dat de Japanners de herfst net zo liefdevol begroeten als de kersenbloesem in het voorjaar. Ook die kersenbloesem zijn trouwens weer een symbool van de vergankelijkheid van het leven.

Alles leeft
Tegelijkertijd is voor de Japanners, die naast het iut China geïporteerde Boeddhisme nog net zo zeer het veel oudere, animistische Shintoïsme aanhangen, niets echt dood.

What makes the air feel thronged is the presence of household deities and ghosts, the spirits that for my neighbors inhabit every last desk or box of chocolates. Nothing essential ever seems to die in Japan, so the land is saturated with dead ancestors, river gods, the heavenly bodies to whom [my wife] gives honorifics, as if they were her country’s CEOs

Maar als je nu denkt dat dit een boek stampvol zware, diepzinnige reflecties is, dan klopt dat ook weer niet. Dat is één van de fascinerende dingen van Japan: het profane en het spirituele lopen volledig door elkaar heen. Zoals Iyer het zegt: "the beauty of Japan is to cut through all such divisions, and to remind you that any true grace or compassion is as evident in the convenience store—or at the ping-pong table—as in the bar where two monks are getting heartily drunk over another Hanshin Tigers game." Daarom schrijft Iyer ook uitgebreid over de tafeltennisclub waar hij lid van is en waar vrijwel iedereen veel ouder - en veel beter - is dan hij. Iedereen daar speelt met volle overgave, niet om te winnen, want dat zou gênant en onbeleefd zijn, maar omdat het leven zoveel beter wordt als je dingen met volle aandacht doet en respect hebt voor alles wat je onderneemt. Wat trouwens ook weer wat anders is dan perfectionisme. Het perfecte bestaat niet in dit leven en daarom worden juist handgemaakte artikelen met bijvoorbeeld oneffenheidjes zo op prijs gesteld in Japan.

Leer iets nieuws
Het boek gaat ook over de moeilijke en enigszins ondoorgrondelijke schoonfamilie van Iyer en dus over zijn persoonlijke leven. Dat vond ik het minst geslaagde deel, vooral omdat alles zo fragmentarisch wordt gepresenteerd: de problemen van zijn vrouw met haar vreemde broer, de bejaarden op de tafeltennisclub, de overpeinzingen over het leven, de reflecties over de Japanse ziel, de wilde herten in zijn woonplaats Nara, het komt allemaal in brokjes en dwars door elkaar heen aan bod, waardoor ik het soms moeilijk vond om mijn aandacht er voldoende bij te houden. Maar er zitten ook steeds weer kleine juweeltjes tussen al die fragmenten, zoals extra duidelijk werd toen ik alle door mij (digitaal) onderstreepte passages weer terug las. Het boek zelf werd voor mij nooit echt een samenhangend geheel, maar ik heb er wel veel mooie dingen uitgehaald, grappig genoeg ook een uitspraak van een Amerikaan, die momenteel heel erg resoneert bij mij. “To learn something new”—a wise friend from New York sent me the sentence from John Burroughs last week—“take the path that you took yesterday.”

Vlakbij huis
Daarbij moest ik meteen denken aan het afgelopen jaar, waarin ik voor het eerst in bijna dertig jaar geen enkele verre reis heb gemaakt en zelfs - afgezien van bezoekjes aan mijn moeder in mijn Friese geboorteplaats - geen enkele keer de provincie uit ben geweest. Ik heb gewandeld in het dorp waar ik al 17 jaar woon en gefietst in de provincie waar ik alles opgeteld inmiddels 33 jaar heb doorgebracht. En ik heb de mooiste dingen ontdekt, gewoon door beter te kijken en aandacht te schenken aan alles waar je anders zomaar aan voorbij loopt. Én ik heb inderdaad allemaal nieuwe dingen geleerd (inzichten, levensvaardigheden), waardoor deze herfst voor mij veel gemakkelijker was dan dit voorjaar en de zomer, en ik de winter met vertrouwen en gelijkmoedigheid tegemoet zie.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.