Een volledig ander perspectief

Jo Baker,
Longbourn (GB 2013)
Roman, 354 pp.
In het Nederlands gepubliceerd als Landgoed Longbourn

In Jane Austens Pride and Prejudice speelt het huispersoneel van de Bennets amper een rol. De huishoudster en de butler maken zo nu en dan eventjes hun opwachting in een strikt ondersteunende capaciteit, de andere bediendes (twee dienstmeisjes en een livreiknecht) worden hoogstens even vluchtig genoemd. Maar wie maken het aangename leventje van de familie Bennet eigenlijk mogelijk? Wie zorgt ervoor dat de dochters de juiste schoenen hebben om naar het bal te gaan? Wie zorgt ervoor dat de zoom van Lizzy's jurk, die onder de modder zit omdat ze zo graag wandelt, weer schoon wordt? Wie is de klos als Mr. Bennet pas op het laatste moment onthult dat achterneef en erfgenaam Mr. Collins een paar weken op bezoek komt? Wie moet tot diep in de nacht opblijven als de Bennets naar een bal gaan (en de volgende ochtend om half vijf weer aan de slag om de haarden aan te steken)? En wie moet elke dag alle po's legen? In deze prachtige roman zijn de personages uit Pride and Prejudice de bijfiguren en is de hoofdrol weggelegd voor al die keihard werkende bediendes.

Waarom Mary Polly werd
De huishoudster en de butler zijn een echtpaar: Mr en Mrs Hill. Hij is een oude man, zij is van middelbare leeftijd. Sarah, de oudste dienstmeid, is van dezelfde leeftijd als Lizzy Bennet en Polly is naar schatting 11 of 12. Precies weet ze het niet, want ze is een vondelingetje dat opgroeide in het armenhuis. Polly heet eigenlijk Mary, maar omdat één van de dochters ook zo heet, krijgt ze (zonder enige inspraak en tegen haar wil) de naam Polly als ze voor de Bennets komt te werken. Het werk is nooit af. "Each day’s work trickled over into the next, and nothing was ever finished, so you could never say, Look, that’s it, the day’s labour is over and done. Work just lingered and festered and lay in wait, to make you slip up in the morning." En daarom zijn de meisjes aangenaam verrast als er onverwacht een extra personeelslid komt: James, de livreiknecht, een brood- en broodmagere jongeman, die slaapt op de hooizolder boven de stallen.

Onzichtbaar
Het boek opent op wasdag in november, een zware klus die buiten in de kou gedaan moet worden en die Sarahs handen nog verder kapot maakt en waar ze ook om andere redenen een hekel heeft: 

no one should have to deal with another person’s dirty linen. The young ladies might behave like they were smooth and sealed as alabaster statues underneath their clothes, but then they would drop their soiled shifts on the bedchamber floor, to be whisked away and cleansed, and would thus reveal themselves to be the frail, leaking, forked bodily creatures that they really were.

Dit is de achterkant van de levens van de verfijnde klassen, een achterkant die bestaat uit het opruimen van de viezigheid die zij achterlaten, uiteraard via speciale trappen en ingangen. zodat zij daar zelf zo weinig mogelijk mee geconfronteerd hoeven te worden. De Bennets zijn geen slechte werkgevers, maar ze hebben geen idee van het gesloof dat er buiten de salon voor hen plaats vindt of nemen het voor vanzelfsprekend aan. Sommige gasten zien het personeel niet eens. Als Sarah een keer in plaats van de butler de voordeur opent voor Mr Darcy en Mr Bingley gebeurt er dit: 

in the instant the door was opened, she ceased to exist. One moment she was there, creaking the door back on the bright morning, and the next she was gone; the two grand gentlemen filled the doorway, and stepped through it, and moved past her, and did not so much as glance her way—for them the door had simply opened itself.

En als ze haar later een keer te paard voorbijrijden: Sarah felt herself fade. She could see the leaves and branches through her hand; the sun shone straight through her skin.

Autonomie
Jo Baker schrijft zo geweldig en zo overtuigend en geeft zo'n onverwacht nieuw perspectief dat ik vanaf het begin helemaal gebiologeerd was. Alleen al de manier waarop ze het leven en de dagelijkse beslommeringen en wat er in de hoofden van de bediendes omgaat beschrijft, maakt dit boek meer dan de moeite waard. Het is bijna een schok om alles ineens van zo'n andere kant te zien. Maar ze laat zich ook een hele interessante parallelplot ontspinnen, die vooral vanuit het oogpunt van Sarah en James wordt beleefd, en waarin later Mrs Hill ook een onverwachte rol speelt. Sarah is echter de voornaamste hoofdpersoon, een intelligente vrouw, die al jong haar ouders en de rest van de familie heeft verloren, maar die niets ontgaat en die verlangt naar gezien te worden en naar autonomie. Ze wil meer van het leven dan vastigheid, zoal Mrs Hill, die zich vreselijk zorgen maakt over wat er met hen zal gebeuren na Mr Bennets dood en die enorm opgelucht is als Mr Collins als zijn vrouw en toekomstige meesteres van Longbourn de verstandige en redelijke Charlotte Lucas kiest. Die zal hen niet op straat zetten. Sarah kijkt daar anders tegen aan:"It was all as arbitrary and as far beyond their control as the weather. To live so entirely at the mercy of other people’s whims and fancies was, she thought, no way to live at all."

Met een kanon zeulen
Critici van Jane Austen verwijten haar vaak dat de Napoleontische oorlogen die in haar tijd woedden, geen enkele rol spelen in haar boeken, maat maakt Jo Baker in dit boek ruimschoots goed. Hier zien we het leger niet als een stelletje flirtende, in rood glamour-uniform gestoken officieren, maar maken we van heel dichtbij hoe het was om als eenvoudig soldaat in Spanje en Portugal te vechten en met een canon te zeulen in een vreemd en onbekend land dat helemaal leeggeplunderd was. Dit is geen knusse Austen-clone, maar een moderne, literaire kijk op een geliefde roman, waarin zij die nooit een stem hadden (het weesmeisje, de arme soldaat, de zwarte man, de trouwe huishoudster) eindelijk zelf aan het woord komen.

Een prachtig einde
Uiteindelijk brengt Baker haar personages en verhaallijnen op prachtige wijze samen, want ze kan ook nog eens heel goed een mooi verhaal vertellen. Daarbij vindt er weer een kleine en onverwachte perspectiefwisseling plaats. Want als Sarah haar positie opzegt en voor een onzeker bestaan kiest, vraagt Lizzy haar: “But where will you go, Sarah? What can a woman do, all on her own, and unsupported?” “Work,” Sarah said. “I can always work.” En daar heeft Sarah eindelijk dan toch een autonomie die keurige middle class ladies zonder eigen fortuin niet hadden. Zij kan in haar eigen levensonderhoud voorzien en is niet afhankelijk van een goed huwelijk. De finale van het verhaal zal ik niet verklappen, behalve dat ik helemaal in tranen was, en dat ik meteen tot de conclusie kwam dat dit één van de allerbeste romans was die ik dit jaar heb gelezen.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.