Waar zijn de kinderen?

Deepa Anappara,
Djinn Patrol on the Purple Line (India 2020)
Roman, 368 pp.
Nederlandse versie: Djinn patrouille op de Paarse Lijn

 

Verre reizen zitten er momenteel niet in, maar gelukkig hebben we boeken in overvloed, en dit boek voert je als geen ander mee naar een plek waar je als toerist niet gauw zal komen en die je als vluchtige reiziger nooit van binnenuit zal leren kennen: de sloppenwijk van een grote Indiase stad gezien door de ogen van een jongetje van negen. Ja, het is bittere armoede daar, het is er onveilig en de politie is zo corrupt als de pest, maar omdat de vertelstem onschuldig en onbevangen is, is dit niet een boek waarin de ellende zo overweldigend is, dat je je ervan afkeert. Jai is nog maar negen, en heeft de veerkracht van het kind dat hij is. Hij heeft nooit anders gekend dan het leven in de illegale sloppenwijk, en heeft het niet eens zo heel beroerd, want hij heeft zorgzame ouders, een oudere zus en een dak boven zijn hoofd. Dat is een stuk beter dan sommige leeftijdsgenootjes die niets en niemand hebben. Maar dan verdwijnt een klasgenootje, en even later verdwijnt er een ander kind en vervolgens nog een.

Ophitsen en demoniseren
Jai heeft op zijn negende al een groot rechtvaardigheidsgevoel en de instelling dat hij mensen moet helpen - zoals veel kinderen, trouwens. Als hij ziet hoe kapot de ouders van zijn verdwenen klasgenootje zijn, neemt hij zich voor het jongetje te vinden. Hij weet ook al een beetje hoe hij dat gaat aanpakken, want hij kijkt veel politieseries op de televisie (het mooiste bezit van het gezin) en schakelt twee andere klasgenootjes in (een ambitieus meisje en een moslimjongetje) om hem te helpen. Jai is een naïef, onschuldig kind, en heeft waarschijnlijk geen schijn van kans, maar wat moet je anders in een buurt als de zijne? De politie is er niet om arme mensen te helpen, maar alleen om zich te laten omkopen door te dreigen dat de illegale wijk anders platgebuldozerd wordt. De lokale politicus is alleen maar uit op persoonlijk gewin. Als hij iets kan doen waardoor hij belangrijk kan lijken, wil hij met alle plezier in actie komen, maar anders heeft hij wel wat beters te doen. Pas als hem opvalt dat de verdwenen kinderen allemaal Hindoe zijn, ziet hij zijn kans: dit moet het werk van Moslims zijn. De buurt wordt opgehitst, de broer van Jai's vriendje wordt opgepakt, en zelfs als de verdwijningen doorgaan terwijl die in de gevangenis zit, gaat het ophitsen onverdroten door. Waarom een gelegeheid voorbij laten gaan om een andere groep te demoniseren? Dat leidt zo heerlijk de aandacht van de echte problemen af. Het is net het Amerika van Trump, maar dan op kleine schaal.

Een andere kant
Bij een kindverteller ligt het gevaar van sentimentaliteit of misplaatste cuteness op de loer. Maar het is Anaparra niet te doen om gemakzuchtig scoren. Ze heeft als journaliste veel geschreven over de kinderen van de Indiase sloppenwijken, maar wilde met deze roman een andere kant van hen laten zien:

I interviewed children who worked as scavengers or begged at traffic junctions, who struggled to study at home because of their difficult domestic circumstances, and who had to drop out of school after being displaced by religious violence. But most of them didn’t present themselves to me as victims; they were cheeky and funny and often impatient in the face of my questions. We as a society, and the governments we elected, had abandoned them, as my articles inevitably pointed out, but writing under the constraints of word counts and deadlines, I failed to communicate their humor, sarcasm, and energy.

Hoewel dit een serieus verhaal is, staan er ook hele geestige observaties in: "Goats that their owners have dressed in old sweaters and shirts so they won’t catch a chill hide under the charpais on both sides of the alley." Of dit juweeltje: "Geeta Dutt is Papa’s favorite singer. She sings in black and white."

De kinderen hebben allemaal dromen om aan de sloppenwijk te ontsnappen. Het motiveert vooral de meisjes om heel hard te werken op school, de een doet dat omdat ze later naar de universtiteit wil en de ander traint zich te pletter op de atletiekbaan, omdat een plaats in het estafetteteam een opstapje naar een goede school is. Jai wil uiteraard rechercheur worden.

Mythische status
Maar dit is net alleen het verhaal van Jai. Tussendoor krijgen we ook inkijkjes, in de derde persoon, in de levens van de kinderen, vlak voor ze verwijnen. En er zijn de stemmen van de echte straatkinderen, zij die niemand hebben en die daarom hun eigen goden creëren, zodat ze toch voelen dat er iemand is die op hen let en voor hen zorgt: eenvoudige mensen uit een nabij verleden, zoals een moeder die gerechtigheid zocht voor haar verkrachte dochter en die niet kreeg, of een dakloze man die dakloze kinderen met ijzeren hand afval liet zoeken dat hij kon verkopen, zodat ze wat te eten hadden. Na hun dood krijgen deze mensen een mythische status en hun verhalen leven voort: "This story is a talisman. Hold it close to your hearts," zegt één van de anonieme bewoners van de straat.

Jai's vriendje denkt dat de verdwijningen het werk van djinns zijn, geesten, en ook volwassen proberen de djinns gunstig stemmen. Uiteraard helpt dat niet, en wordt duidelijk wie er wel achter de verdwijningen zit, maar je gaat wel begrijpen waarom deze machteloze, rechteloze mensen een bovennatuurlijke wereld creëren om toch het gevoel te hebben dat ze íets kunnen doen.

Technicolor
Dit is niet alleen sterk verhaal, maar het is ook ijzersterk verteld. Het is ongelooflijk knap hoe Anaparra steeds tussen neus en lippen door precies die details van de sloppenwijk en de bazaar eruit pikt die niet alleen de plaats maar ook de mensen in volle technicolor tot leven brengen. Het is een cliché, maar het is echt alsof je er zelf bent. Het jaar is nog maar net begonnen, maar ik weet nu al dat dit één van mijn topboeken van 2021 wordt, zoals het voor Bettina (bespreking hier) één van haar favoriete boeken van 2020 was.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.