Vluchtverhaal en sprookje

Zeyn Joukhadar,
The Map of Salt and Stars (Syrië 2018)
Roman, 367 pp.
Niet in het Nederlands vertaald

Verhalen zijn belangrijk. Niet alleen als tijdverdrijf en escapisme, maar ook als houvast, als herkenning en als erkenning van je eigen ervaringen. Of ze kunnen juist als venster dienen op de ervaringen van mensen in hele andere omstandigheden. Deze mooie debuutroman doet allebei.

Het lievelingsverhaal van de twaalfjarige Nour is het sprookje van het meisje Rawiya, die acht eeuwen geleden van huis wegliep en zich vermomde als jongen om leerling te worden van de beroemde kaartenmaker al-Idrisi (die trouwens een historische figuur was). Het verhaal van Rawiya werd haar altijd werd verteld door haar geliefde vader, maar nu is hij dood en heeft Nours moeder het gezin teruggebracht naar Syrië. Nour heeft haar hele leven in de VS gewoond, spreekt amper Arabisch en voelt zich verschrikkelijk ontheemd. Ze zoekt meer dan ooit troost in de middeleeuwse omzwervingen van Rawiya en al-Idrisi. Maar het is 2011, het gezin wordt uit zijn huis gebombardeerd en slaat halsoverkop en vol van angst op de vlucht naar Noord-Afrika, waar hun omzwervingen parallel beginnen te lopen met die van Rawiya en al-Idrisi.

Sprookjes van Duizend-en-een-nacht
Joukhadar wisselt het ijselijke vluchtverhaal van Nour en haar familie steeds af met het verhaal van Rawiya. Ook zij en haar gezelschap moeten steeds weer verder vluchten, want de roc, de enorme, mythische vogel uit de Sprookjes van Duizend-en-een-nacht, heeft het op hen gemunt, totdat Rawiya het gruwelijke beest eindelijk weet te verslaan. Rawiya is een meisje, net als Nour, en het is heel begrijpelijk dat Nour, die als twaalfjarige geen enkele controle over haar leven heeft, zich graag met haar vereenzelvigt. Voor meisjes is de wereld nog gevaarlijker dan voor mannen, zoals Nour ontdekt wanneer onderweg een paar mannen haar oudere zuster proberen te verkrachten, waarna Nours moeder haar haar afknipt, zodat ze voor een jongen kan doorgaan - net als Rawiya.

Gevaren en ontberingen
Als je meer wilt weten over de levens van Syrische vluchtelingenen en over wat ze allemaal moeten doorstaan om weer een veilig bestaan op te bouwen, dan is dit een prachtig boek. Dat komt omdat Joukhadar het zo mooi vertelt en opbouwt. Het verhaal van Nour en haar familie is een en al realisme, gezien door de ogen van ern kind dat veel te snel volwassen moet worden. Zij en haar familie zijn zó herkenbaar neergezet als echte mensen, dat je zelf ook een beetje met hen op de vlucht bent. Het parallelle verhaal van Rawiya is een sprookje waarvan je weet (omdat het een sprookje is) dat het ondanks de gevaren en ontberingen uiteindelijk goed zal aflopen, waarmee het lucht geeft aan het hoofdverhaal. 

Bij verlies heb je een kaart nodig
Het verhaal van Nour gaat niet alleen over het verliezen van geliefden en van een thuisland, maar ook ook over het gevaar van het verlies van een eigen identiteit of zelfs over het vinden daarvan als je die nog niet hebt. Verhalen kunnen daarbij helpen, maar er is ook een risico dat het verhaal van een ander je eigen identiteit ondersneeuwt. Voor het vinden of terugvinden van jezelf heb je de sterren nodig en kaarten, symbolisch en letterlijke. Nours moeder is net als al-Idrisi kaartenmaker en de enige kaart die zij kan meenemen uit hun plat gebombardeerde hus in Syrië zal uiteindelijk een doorslaggevende rol spelen in het herenigen van de vluchtende gezinsleden.

Verbonden werelden
Tenslotte biedt het middeleeuwse verhaal een mooie blik op een vroegere wereld waarin de christelijke wereld en de middeleeuwse wereld nauw met elkaar verbonden waren. Maar er is meer: want net zoals de historische al-Idrisi en de Siciliaanse koning waar hij voor werkte een brug vormden tussen de beide culturen, zo is ook Nour, als dochter van een christelijke moeder en een islamitische vader, en opgegroeid in het westen, een brug tussen twee werelden. Alleen moet ze dat nog ontdekken.
__________________________

Lees hier hoe Hella dit boek heeft ervaren.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.