Voor iedereen

"Meditatie is voor zweefkezen."
"Bij meditatie moet je uren lang aan niks denken."
"Als je mediteert raak je in trance."
"Voor meditatie heb je een geheime mantra nodig."
"Van meditatie word je verlicht."

Zomaar een paar wijdverbreide misverstanden over meditatie, maar let op, dit is allemaal onzin, want

• mediteren is geen zweverige bezigheid, maar gewoon mentale training;
• langer dan een paar minuten aan niets denken lukt toch niet, dus dat hoeft ook niet - urenlang mediteren is trouwens ook niet nodig; zelfs 10 minuten per dag heeft al effect;
  
• het is de bedoeling om vooral niet in trance te raken maar juist bij je volle bewustzijn te blijven;
• je hebt er echt geen mantra voor nodig, laat staan een geheime;
• verlichting kun je wel vergeten, tenzij je misschien een boeddhisitische monnik bent, die een groot deel van zijn leven mediterend door heeft gebracht.
• O ja, en je hoeft er ook niet voor in lotushoudig op een kussentje te zitten. Gewoon op een willekeurige rechte stoel gaat net zo goed (waarschijnlijk nog beter - voor mij in ieder geval wel).
  

Wat is meditatie dan wel?
Meditatie is wél een probaat middel om je gedachtenstroom tot rust te brengen en om je niet voortdurend mee te laten slepen door gepieker of door het zinloos doorzagen van het verleden. Ook kun je het gebruiken als korte dagelijkse vakantie van de eeuwige informatiestromen en prikkels waar we tegenwoordig op getrakteerd worden en om even te genieten van stilte. Dat laatste is de reden dat ik er mee begonnen ben en dat ik nu alweer vier jaar elke dag meditatieoefeningen doe. Of het niet moeilijk is om dat vol te houden? Absoluut niet. Ik vind het inmiddels heerlijk om te doen.

Meditatie is een vorm van aandachtstraining. Je wordt je ervan bewust wat er zich in je hoofd afspeelt, waardoor je gemakkelijker afstand kunt nemen van gepieker en gedenk dat toch niks oplevert. Ons brein is zo geprogrammeerd dat het zich overmatig richt op negatieve dingen als gevaar en problemen, waardoor je een scheef beeld van de werkelijkheid krijgt - net zoals Telegraaflezers het misdaadcijfer schromeljk overschatten. Mediteren leert je om met een zekere objectiviteit te kijken naar al die drukte in je hoofd en om je er niet onnodig door mee te laten sleuren. Dat schept rust en helderheid. Meditatie is geen wondermiddel, je kunt er geen kanker mee genezen of iets dergelijks, maar je kunt er wel chronische pijn mee verlichten of er een burn-out mee voorkomen en daarmee je immuunsysteem ondersteunen.

Onlangs heb ik twee populair-wetenschappelijke boeken gelezen over het nut van meditatie en de stand van zaken met betrekking tot het wetenschappelijk onderzoek daarnaar. De twee boeken zijn  verschillend van opzet en hebben verschillende doelgroepen. Het eerste, van een Belgische neuroloog, is vooral nuttig voor mensen die geïnteresseerd zijn in meditatie, maar nog niet goed weten of het wel wat voor hen is. In dat boek ligt de nadruk op 'populair'. Het tweede, van een Amerikaanse onderzoeker en een wetenschapsjournalist, is vooral boeiend voor mensen die al een  meditatieroutine hebben opgebouwd en benieuwd zijn wat de wetenschap daarover te zeggen heeft. Hier ligt de nadruk op 'wetenschappelijk'.

Steven Laureys,
Het no-nonsense meditatieboek: over hoe bewust zijn je mentale en fysieke gezondheid kan versterken (België 2019)
Neurowetenschap, 256 pp.

Laureys is een Belgische neuroloog die een tijdje terug ontdekte hoeveel beter hij zich voelde door regelmatig te mediteren en die zich sindsdien met groot enthousiasme beroepsmatig op dit fenomeen heeft gestort. Hij legt uit dat meditatie niet een of ander geloof is, maar gewoon training van je hersenen: "net zoals je bepaalde spieren kan ontwikkelen door bepaalde lichaamsdelen te trainen, kan je met de juiste mentale training bepaalde netwerken en connecties in je hersenen ontwikkelen. Dat is een van de belangrijkste uitgangspunten in het onderzoek naar meditatie: de kennis dat je je aandacht en je hersenen wel degelijk kan trainen." Of nog praktischer: "Bekijk het zo: je neemt verantwoordelijkheid voor je lichamelijke gezondheid door te bewegen, waarom zou je dan geen verantwoordelijkheid nemen voor je brein door mentale oefeningen uit te voeren? Meditatie is geen magische hocus pocus. Zulke oefeningen kunnen de structuur van je hersenen veranderen, met gunstige gevolgen voor je psychische, emotionele en sociale leven."

In tegenstelling tot wat je misschien zou verwachten leer je met dit boek niet echt hoe je moet mediteren. Wel leer je dat het nut ervan de laatste jaren steeds beter wetenschappelijk onderbouwd wordt (waarover in mijn bespreking hierna meer) en maak je kennis met bekende Vlamingen die ook geregeld mediteren en vertellen waarom zij dat doen en hoe ongeveer. De een begon er mee na een burn-out of een echtscheiding, de ander om zichzelf als topatleet beter voor te bereiden op trainingen en wedstrijden. Het boek is niet erg strak gestructureerd en springt nogal van het een naar het ander, maar dat zorgt er wel voor dat het lekker vlot wegleest en dat je niet gauw verveeld zult raken. Laureys is wel een beetje vol van zichzelf naar mijn smaak, maar ik krijg bij het lezen van andere besprekingen niet de indruk dat men zich daaraan stoort. Zelf ben ik nooit zo geïnteresseerd in het privéleven van een wetenschapper, maar het geeft wel een persoonlijke noot die het boek voor de meeste mensen extra toegankelijk zal maken. Hij legt in ieder geval helder uit wat er in je hersenen gebeurt als je mediteert en hij vertelt boeiend over de wetenschappelijke onderzoeken die hij heeft gedaan om daarachter te komen.

Het is beslist een inspirerend en enthousiasmerend boek en ook wel degelijk informatief, zeker voor wie weinig tot niets van het onderwerp afweet. Wil je echter dieper gaan, dan raad ik je het volgende boek aan.

Daniel Goleman & Richard J. Davidson,
Altered Traits: Science Reveals How Meditation Changes Your Mind, Brain, and Body (VS 2017)
Neurowetenschap, 336 pp.

Goleman (een beroemde wetenschapsschrijver) en Davidson (een gerenommeerde  psycholoog en onderzoeker) mediteren al sinds de jaren 70, toen het onderwerp in de wetenschap nog strikt taboe was. Ze behoorden daarom tot de allereersten die de effecten van meditatie wetenschappelijk onderzochten. Destijds waren er nog geen scanners of andere geavanceerde apparatuur waarmee je letterlijk kan zien wat er zich in de hersenen afspeelt; er was ook geen onderzoekscorpus waar ze op voort konden bouwen, dus die eerste jaren leverden wel aanwijzingen voor het nut van meditatie op, maar geen duidelijk bewijs. Inmiddels zijn de mogelijkheden immens veel groter en hebben Davidson en zijn collega's talloze Tibetaanse monniken door de scanner gehaald (waaronder de van oorsprong Franse wetenschapper Matthieu Ricard) en dat heeft heel wat meer opgeleverd.

Waar Goleman en Davidson vooral in geïnteresseerd zijn, is of meditatie niet alleen tijdens het mediteren iets laat gebeuren in het brein ('altered states'), maar of het ook mogelijk is om blijvende veranderingen in de hersenen te bewerkstellingen ('altered traits'). En zo ja, welke dan? Het blijkt dat die veranderingen inderdaad zijn, vooral bij de beoefeneaars die inmiddels duizenden uren ervaring hebben. Deze mensen zijn veel gelijkmoediger, worden niet gauw afgeleid en vertonen meer compassie en onbaatzuchtigheid. Meditatie is dus niet alleen maar navelstaren; vooral in de boeddhistische traditie is er ook een nadrukkelijke gerichtheid op onzelfzuchtigheid. Het aardige is dat je de meditaite-oefeningen uit die traditie ook perfect kunt toepassen in een volmaakt seculiere context, dus zonder enige religieuze connotatie.

Maar er zijn heel veel verschillende vormen van meditatie en Goleman en Davidson wijzen er terecht op dat je die als onderzoeker niet allemaal op één hoop kunt gooien. Helaas gebeurt dat nog steeds en dan is het lastig om daaruit degelijke conclusies te trekken. Ook het aantal uren dat iemand in zijn of haar leven heeft gemediteerd maakt verschil: hoe meer iemand heeft getraind hoe groter en blijvender het effect is. Niet zo gek, natuurlijk, want dat geldt ook voor allerlei soorten van fysieke training. De spieren van een professionele wielrenner zijn anders ontwikkeld dan iemand zoals ik die een keer of drie per week een rondje fietst.

Wel is inmiddels duidelijk uit onderzoek gebleken dat mediteren het brein op vier verschillende manieren positief kan beïnvloeden:

1. een minder heftige reactie op stressvolle gebeurtenissen;
2. meer vermogen voor compassie, waarbij bleek dat tegelijkertijd de verbindingen in de hersenen werden versterkt die zorgen voor meer levensvreugde en meer geluksgevoelens;
   
3. een sterker vermogen voor gerichte aandacht;
4. een minder groot ego.

Verder is ook gebleken dat doorgewinterde mediteerders pijnprikkels minder hevig voelen. Ze nemen ze wel waar, maar zijn niet zo geneigd ze als negatief te ervaren en kunnen gemakkelijker over de pijn heen stappen, als het ware.

Ik kan nog tijden doorgaan met het oplepelen van interessante bevindingen uit het boek van Goleman en Davidson, maar wie meer wil weten kan het beter zelf lezen. Ik vond het een zeer inspirerend en stimulerend boek en ik ben blij dat ik het heb gelezen.

Zelf ook beginnen?
Zou je zelf ook wel willen beginnen met mediteren, maar weet je niet hoe? Het stikt inmiddels van de boeken en apps die je daarmee kunnen helpen, maar hoe zie je door de bomen het bos? Ik heb meerdere boeken over het onderwerp gelezen, en vond dat van David Michie: Hurry Up and Meditate het meest behulpzaam en toegankelijk. Ik ben ook nog aan een boek van de populaire Amerikaanse goeroe Davidji begonnen, maar de zweverigheid daarvan deed me al snel afhaken. Verder heb ik diverse apps uitgeprobeerd en ben ik uiteindelijk blijven hangen bij de internationale versie van Insight Timer (klik hier voor de Nederlandse versie), waar letterlijk tienduizenden gratis geleide meditaties op staan en ook een gratis cursus voor beginners in het Nederlands. De app biedt ook de nodige New Age-meditaties  waar ik niks mee heb, maar die je in je profielinstellingen eenvoudig uit kunt schakelen. en verder vooral ontzettend veel fijne nuttige begeleide meditaties, die voor mij een ontuitputtelijke bron voor mijn dagelijkse stilteperiodes zijn. Ik zou niet meer zonder kunnen.

Ik ben wel benieuwd wie van jullie er ook mediteren en wat jullie ervaringen daarmee zijn. Laat het me weten bij de reacties.

 
PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen.