Een verrassende herlezing

Jane Austen,
Mansfield Park (GB 1814)
Roman, 480 pp.
In het Nederlands verkrijgbaar onder dezelfde titel
Herlezing

Er waren eens drie zussen. De eerste was een schoonheid en sloeg Sir Thomas Bertram van Mansfield Park aan de haak. Zij bracht de rest van haar leven tevreden bordurend door op de sofa, met haar hondje op schoot. De tweede deed het ook niet al te beroerd. Zij huwde de eerwaarde meneer Norris, een vriend van Sir Thomas, die dominee werd van Mansfield. Maar de derde maakte er een puinhoop van. Zij vergooide zich aan ene Mr Price, een marineofficier die zich als dit boek begint, heeft ontpopt tot een dronken zeebonk en haar heeft opzadeld met ladingen kinderen in een klein huisje met slechts één bediende.

Mrs Norris, die zeer deugdzaam is, vindt dat ze iets moeten doen voor hun arme zuster Price en zo komt het dat het oudste Price-meisje, de introverte en verlegen Fanny, op haar tiende naar Mansfield Park verscheept wordt om daar een fatsoenlijke opvoeding te krijgen. Vanzelfsprekend zal Mrs Norris er wel voor zorgen dat Fanny nooit vergeet dat ze slechts een arm familielid is en dat ze hier is om zich nuttig te maken, niet om zich te verbeelden dat ze nu op hetzelfde niveau zit als de vier Bertram-kinderen. Maar het loopt natuurlijk allemaal heel anders.

Modern
Ik denk dat Mansfield Park het minst populaire boek van Austen is. Het was in ieder geval mijn minst favoriete roman, toen ik Austens oeuvre las tijdens mijn studie Engels. Dat ligt vooral aan de heldin. Fanny Price is niet het blunderende maar sprankelende type dat we uit Austens andere verhalen kennen, maar een timide jonge vrouw, van wie het morele kompas altijd de juiste kant op wijst. Dit in tegenstelling tot de mensen om haar heen, die allemaal nog een hoop hebben te leren. Destijds vond ik Fanny daarom saai en uit de tijd, maar bij mijn recente herlezing zag ik haar en Mansfield Park heel anders. Ik ontdekte tot mijn verrassing dat Austen in sommige aspecten in haar behandeling van Fanny juist heel modern was. Met haar regelmatige verkenning van Fanny's innerlijk, en met name van haar gevoelens van isolatie, voelt dit soms eerder als een psychologische roman van decennia later dan als een novel of manners.

Glamour en morele gevaren
De actie begint als Fanny tot ieders verrassing is uitgegroeid tot een mooie jonge vrouw, die echter nog steeds zeer timide is en niets liever wil dan zichzelf nuttig maken voor haar beide tantes. Dit in tegenstelling tot haar neven en nichten, die niet zozeer slecht zijn, als wel verwend. In diit bezadigde wereldje komen twee nieuwelingen uit Londen: een glamoureuze broer en zus die zijn opgevoed in het huishouden van hun liederlijke, overspelige, maar schatrijke oom. Zij zijn de katalysatoren die de inwoners van Mansfield Park op de proef gaan stellen. En hoe! Henry en Mary Crawford zijn lichtzinnig en frivool, maar ook aantrekkelijk en sprankelend. Het zal geen spoiler zijn om hier te verklappen dat het uiteindelijk de standvastige Fanny is die als enige zichzelf blijft en alle beproevingen doorstaat.

Veertig jaar geleden vond ik dat saai, maar nu vond ik het bere-interessant om te zien Austen haar personages tegen elkaar uitspeelt en hoe de dynamiek steeds gevaarlijker wordt. Bij gevaar moeten we trouwens denken aan morele gevaren waarover we ons nu niet meer druk maken. Het is echter goed om te bedenken dat reputatie destijds alles was en dat een jeugdige misstap vooral voor vrouwen een heel leven kon verpesten. Er staat dus veel meer op het spel in Mansfield Park dan ik me bij eerste lezing realiseerde. En dat maakte het meteen zoveel boeiender. Mijn herlezing was daarom een groot succes.

Kijken?
Nadat ik het boek uithad, heb ik me nog even in verfilmingen ervan verdiept. Er is een bekende film uit 1999 van Patricia Rozema, die ik destijds in de bioscoop zag. Het verhaal is redelijk goed gevolgd, maar de Fanny in deze film heeft verrekt weinig met de Fanny van Jane Austen te maken. Dan is er nog een verfilming uit 2007, met op het bijbehorende affiche een geblondeerde troel met uitpuilende boezem en pruillip. De recensies daarvan zijn zo slecht dat ik geen moeite heb gedaan om deze versie te bemachtigen. Gelukkig was er ook nog een aangename verrassing: een uitgebreide BBC-serie uit 1983 die heel trouw is aan het boek. Hij is waarschijnlijk voor veel mensen tegenwoordig wat aan de trage kan, maar ik heb er erg van genoten. Vooral Anna Massey als de bemoeizuchtige en schijnheilige Mrs Norris is briljant.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.