Het leven is scheikunde

Bonnie Garmus,

Lessons in chemistry (VS 2022)

Roman, 394 pp.

Nederlandse titel: Lessen in chemie

Wat een opsteker dat een zestigplusser met zo'n geweldig leuk boek debuteert. Ik wil niet zeggen dat er niks is aan te merken op Lessons in Chemistry, maar perfectie is maar saai en dat is dit boek allesbehalve. Het leuke is verder dat  Garmus meteen al in dit debuut een eigen stijl heeft en op originele en humoristische manier seksisme aan de kaak stelt en op weergaloze wijze het serieuze mengt met het lichtvoetige. Daarbij gebruikt ze larger than life personages en speelt ze zelfs stiekem een beetje met sprookjeselementen - en verrassend genoeg maakt ze daarmee het razend makende seksisme dat de hoofdpersoon aan den lijve ondervindt nóg razendmakender. Waarmee ik wil zeggen dat de manier waarop ze haar verhaal vertelt dus uitstekend werkt.

Het aanrecht

De hoofdpersoon (zij die het seksisme letterlijk aan den lijve ondervindt) is Elizabeth Zott, een briljante jonge wetenschapper circa 1960. Elizabeth heeft een beschamende, gênante familie waar ze niks meer mee te maken wil hebben en dus is de scheikunde haar nieuwe familie. Maar ja, het is ook 1960, de periode dat vrouwen geen rechten hadden, behalve het aanrecht, en dat mannelijke wetenschappers schaamteloos aan de haal gingen met de onderzoeksresultaten van hun vrouwelijke collega's. En dan hebben we het nog niet eens over het seksuele misbruik waaraan vrouwen op de werkvloer bloot stonden. Elizabeth kan overal over mee praten, maar kan nergens terecht. Totdat ze Calvin Evans tegenkomt, een mannelijke collega die net zo verstoken is van sociale vaardigheden als zijzelf en net zo briljant. Hij is ook net zo rationeel als Elizabeth en ziet net als zij niet in wat het in godsnaam uitmaakt van welk geslacht een wetenschapper is. 

Het wordt dus wat met die twee, maar Elizabeth vertikt het om te trouwen. 

Everything I do will suddenly be in your name, as if you’d done it. In fact, most people will assume you’ve done it simply because you’re a man, but especially because you’re Calvin Evans. I don’t want to be another Mileva Einstein or Esther Lederberg, Calvin; I refuse. And even if we took all the proper legal steps to ensure my name won’t change, every notice from the Bureau of Internal Revenue will all come to Mr. and Mrs. Calvin Evans. Elizabeth Zott, as we know her, will cease to exist.”

Scheikunde in de keuken
Het verfrissende is dat Elizabeth niet een timide muurbloempje is, maar een rotsvast vertrouwen in haar eigen kunnen heeft en altijd rechtstreeks op haar doel af gaat. Helaas heeft haar dat nu toe niet geholpen, want als we haar aan het begin van het boek leren kennen is ze een alleenstaande moeder die een kookshow op tv heeft, waarin ze diep ongelukkig is. Het is wel een succesvolle kookshow, want Elizabeth brengt koken als een vorm van scheikunde en behandelt haar publiek niet als domme huisvrouwtjes, maar als intelligente en competente mensen. Als de producer daarom een keer stiekem plaatsneemt tussen het publiek in de studio heeft hij een zeer verrassend gesprek.

During one of the advertising breaks he turned to the woman next to him. “If you don’t mind me asking,” he said politely, showing his credentials, “what is it that you like about the show?”

“Being taken seriously.”

“Not the recipes?”

She looked back incredulously. “Sometimes I think,” she said slowly, “that if a man were to spend a day being a woman in America, he wouldn’t make it past noon.”

Zielverwantschap in plaats van bloedverwantschap
En dan is er nog het thema familie, dat op zo'n prettige manier door het verhaal wordt geweven. Als je geen familie meer hebt of alleen hele afgrijselijke familie, kun je je eigen familie creëren: zielsverwantschap kan veel belangrijker en veel meer de moeite waard zijn dan bloedverwantschap. Er is zelfs een afgedankte hond (genaamd Six-Thirty) met een veel te sterk ontwikkeld beschermingsinstinct die deel van de familie wordt. Garmus maakt ons regelmatig even deelgenoot van de gedachten van deze hond, een techniek die door menig literatuurkenner als heel erg fout wordt bestempeld, of op zijn minst als sentimenteel. Maar zelfs hier komt Garmus glorieus mee weg.

Within a few weeks, Six-Thirty made a full inventory of the campus, memorizing every floor, room, and exit, like a firefighter preparing for catastrophe. When it came to Elizabeth Zott, he was on high alert. She’d suffered in her past—he could sense it—and he was determined she should never suffer again.

Prachtig toch?

Technicolor
En ja, Elizabeth heeft inderdaad de nodige hele serieuze ellende meegemaakt. Dat heeft de sensitieve Six-Thirty feilloos aangevoeld. Ik vind het knap dat Garmus dan toch steeds de juiste toon blijft treffen en van haar verhaal zo'n verrukkelijke mengeling van bitter en zoet maakt. Bovendien is dat verhaal natuurlijk nog steeds actueel. Het seksisme zit ook nu nog diep in onze samenleving, alleen was het rond 1960 veel uitgesprokener en veel opener. Maar vergis je niet, dit gaat niet over het verleden. Integendeel, het houdt ons een spiegel voor van het nu. Dat spiegelbeeld is bewust in technicolor geschilderd (een mooie term, die ik bij een Britse recensent tegenkwam) en had dus gemakkelijk kitsch kunnen worden, maar het is de grote verdienste van Bonnie Garmus dat het in plaats daarvan aangrijpend en aanstekelijk is geworden.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.