Briljante tragikomedie

Jonathan Coe,

The Terrible Privacy of Maxwell Sim (GB 2010)

Roman, 307 pp.

Nederlandse titel: De afschuwelijke eenzaamnheid van Maxwell Sim

Begin maart 2009 wordt Maxwell Sim, normaal woonachtig in de buurt van Londen, ergens in een verlaten gebied in Schotland in zijn auto gevonden. Hij is vrijwel naakt, zwaar onderkoeld, bewusteloos en in het gezelschap van een paar lege whiskeyflessen, een doos met ruim 400 tandenborstels en een vuilniszak vol ansichtkaarten uit het Verre Oosten. Hier is duidelijk iets niet goed gegaan, maar wat? Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Om dat uit te vinden moeten we twee maanden terug in de tijd, als Maxwell in een restaurant in Sidney zit en besluit dat hij niet wil eindigen als de verbitterde, zwijgzame vader die hij daar net heeft bezocht.

Depressieve binnenvetters

Maxwell zit op dat moment in je reinste midlife crisis. Zijn vrouw is een half jaar eerder vertrokken met medeneming van hun dochter en zelfs Maxwell snapt waarom ze hem heeft verlaten: hij kan niet met haar meepraten over cultuur, hij is in alles even gewoontjes, hij heeft een saaie baan, hij is een binnenvetter en nu is hij dus ook nog zwaar depressief. Het bezoek aan zijn vader in Sidney heeft ook niet geholpen. 

My father and I have never raised our voices to each other. If either of us disagrees with the other, or takes offence, we simply retreat into wounded silence – a silence which has been known to last, in some instances, for several years. This method has always worked for us, after a fashion,

Alles moet anders

Nu, in de luchthaven van Sidney op weg naar huis, besluit hij dat het roer radicaal om moet. Hij gaat praatjes aanknopen met vreemden en gaat open zijn over zijn gevoelens. Meteen daarna, in het vliegtuig, loopt hij dus volledig leeg tegenover de man naast hem. Alle ellende komt eruit en Maxwell gaat zo op in zichzelf, dat hij niet merkt dat zijn buurman overlijdt aan een hartstilstand - totdat een stewardess hem discreet op zijn schouder tikt en blijkt dat hij al 10 minuten tegen een dode praat. Arme Maxwell. Maar in Singapore, waar hij over moet stappen, heeft hij een ontmoeting die hem weer een beetje oppept en die uiteindelijk van grote invloed zal zijn op het verdere verloop van het verhaal.

Pas op voor mensen met schrijfaspiraties 

In de daarop volgende twee maanden doet hij meerdere ontdekkingen over zichzelf en over zijn verleden. Omdat zijn ex-vrouw geen contact meer wil, heeft hij onder een valse vrouwennaam een account aangemaakt op Mumsnet waar Caroline zeer actief is en verdomd, hoor: binnen de kortste keren zijn de twee beste online vrindjes en moet Maxwell constateren dat Caroline veel hartelijker is tegen willekeurige mensen op internet dan ze ooit tegen hem is geweest. Vlak nadat hij terug is uit Australië, krijgt hij zelfs een autobiografisch  kort verhaal van haar hand in zijn mailbox. Dat pakt echter niet goed uit, want Maxwell herkent al gauw zichzelf daarin. Iedereen weet vast wel hoe erg het is om je eigen stem op een geluidsopname te horen – welnu, dit is tien keer zo erg.

Vervolgens leest hij in opdracht van zijn vader (die net als Caroline altijd schrijfaspiraties heeft gehad) een soort door hem geschreven memoires over de tijd waarin Maxwell verwekt werd en gaat zijn wereld nog een keer over de kop. Heel fijn als je toch al depressief bent.

De solozeiler

Daar komt nog bij dat Maxwell andere mensen bijna consequent verkeerd ‘leest'. Hij dicht vrouwen amoureuze bedoelingen toe die ze helemaal niet hebben en ziet avances van vrouwen die wel belangstelling hebben finaal over het hoofd. Geen wonder dat hij zo verschrikkelijk, godsgruwelijk eenzaam is. Aan dat thema van eenzaamheid heeft Coe op schitterende wijze het verhaal van (de echt bestaand hebbende) Donald Crowhurst opgehangen. Dit was een zeiler uit Maxwells jeugd, die meedeed aan wedstrijd solo om de wereld zeilen. De man had echter al gauw door dat zijn boot dit helemaal niet aankon, verstopte zich wekenlang ergens op de Atlantische Oceaan, maakte een neplogboek aan en dook op het juiste moment weer op in de haven om tot zijn schrik te ontdekken dat hij gewonnen had. Uiteraard kwam het bedrog uit.

Maxwell is gefascineerd door het feit dat het in de jaren zestig nog heel gemakkelijk was om wekenlang in een bootje van de aardbodem te verdwijnen, terwijl iedereen nu altijd en overal elektronisch gevolgd kan worden. Hij moet echter ook constateren dat zijn eigen eenzaamheid – ondanks alle moderne communicatietechnologie - net zo gruwelijk is als die van Donald Crowhurst, en de lezer ziet hem geleidelijk aan net zo gek worden. Eerst praat Maxwell alleen nog maar tegen zijn TomTom op weg naar Schotland, dan geeft hij het apparaat een naam (Emma) en uiteindelijk vraagt hij het ding ten huwelijk.

Een onverwachte wending 

Jonathan Coe is een schrijver waarvan ik inmiddels geconstateerd heb dat ik al zijn boeken steevast erg goed vind, ondanks het feit dat de beschrijvingen ervan me nooit zo veelbelovend lijken. Ik had deze roman nota bene al 11 jaar in huis, en was er steeds maar niet aan begonnen omdat hij me niet héél erg aansprak. Volkomen onterecht. Dit is een briljante tragikomedie die net zo schrijnend is als hij grappig is.

Aan het eind gebeurt er nog iets onverwachts, als het verhaal meta wordt en de schrijver er zelf in opduikt. Je kunt dat onderdeel negeren en overslaan, maar je kunt het ook aangrijpen om na te denken over het schrijfproces en de wijze waarop een schrijver daarin voor God speelt. Zelf vond ik het erg interessant, ook omdat het klopte met een aantal observaties die ik in de loop van het boek al had gedaan.

Hoe dan ook, The Terrible Privacy of Maxwell Sim is zowel een heel fijn boek om te lezen als om te bediscussiëren. Het is niet alleen een pakkend en onderhoudend verhaal, maar ook een geslaagde literaire creatie met diverse lagen en op knappe wijze uitgewerkte thema's. Het is daarmee zonder meer een van mijn favoriete romans van 2022. Ja mensen, zó goed is het dus.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.